Zasady tworzenia nazw systematycznych

Podstawy

Zasady współczesnego nazewnictwa botanicznego i zoologicznego definiuje Międzynarodowy Kodeks Nomenklatury Botanicznej i Międzynarodowy Kodeks Nomenklatury Zoologicznej. Podstawową jednostką systematyczną jest gatunek. Nazwa gatunku jest dwuczłonowa. Pierwszy wyraz to nazwa rodzajowa. Piszemy go zawsze z dużej litery i krojem pisma wyróżniającym je na tle pozostałego tekstu (np. kursywa w tekście prostym). Drugi wyraz to nazwa gatunkowa, zwana epitetem gatunkowym. Jednoznaczne określenie konkretnego gatunku wymaga zastosowania obu członów nazwy. Kodeks zaleca, by wszystkie nazwy rodzajów były rzeczownikami w liczbie pojedynczej lub wyrazami traktowanymi jako rzeczowniki.

Zarys szczegółowych zaleceń

Nazwy gatunkowe pochodzące od nazwisk lub nazw geograficznych mogą być zarówno przymiotnikami i rzeczownikami w drugim przypadku. Według kodeksu nazewnictwa botanicznego nie należy tworzyć nazw, w których nazwa rodzajowa przypomina epitet gatunkowy lub pochodzi od niego, Kodeks Nomenklatury Zoologicznej zezwala na tworzenie takich nazw (np. Cardynalis cardynalis). Zalecane jest unikanie epitetów gatunkowych, które były zastosowane wcześniej w jakimś blisko spokrewnionym rodzaju, a także epitetów podobnych brzmieniowo. Zgodnie z Kodeksami musi być zachowana oryginalna pisownia nazw rodzajowych lub epitetów wywodzących się od nazwisk lub nazw geograficznych. Charakterystyczne końcówki epitetów gatunkowych pochodzących od nazwisk to: -i, -ii, -eri, -ae, -e dla formy rzeczownikowej oraz -ianus, -anus - formy przymiotnikowej. Nazwy pochodzące od nazw geograficznych to toponimy, pełniące funkcję epitetów gatunkowych (rzadziej nazw rodzajowych). Określają one miejsce, gdzie dany gatunek zaobserwowano po raz pierwszy. Kodeksy zalecają, by unikać nazw miejscowości, stosując raczej szersze pojęcia, np. nazwy krajów (brasiliensis) Najbardziej typową jest tu końcówka -ensis, ale stosowane są także końcówki formy przymiotnikowej: -(a)nus, -inus, -ianus lub -icus, albo rzeczownikowej: -i, -e. Do tej grupy należy zaliczyć również nazwy pochodzące od środowiska, w którym roślina lub zwierzę występuje, np.:

• montanus - górski
• littoralis - nadmorski
• campestris - nizinny
• fluminensis - nadrzeczny,
• insularis - wyspowy
• saxicola - naskalny
• halophilus - słonolubny
• ammophilus - piaskolubny

Dając w nazwie wyraz naszemu zdaniu na temat pospolitości występowania osobników tego gatunku używamy określeń: liczny (multus, polus), nieliczny (oligos, paucos). Inne określenia o charakterze opisowym:

• balsamea - balsamiczna
• oxys - ostry
• gracilis - wdzięczny
• nigrostoma - czarnousta
• albiceps - białogłowy
• cucumis - podobny do ogórka
• euphorbioides - podobny do wilczomlecza

Typowe końcówki epitetów określających podobieństwo gatunku do czegoś innego to: -forma, -oides, -opsis.

Typowe końcówki

Typowe wyższych kategorii dla roślin, grzybów i protistów nie-zwierzęcych

Kategoria	Rośliny i protisty roślinopodobne	Grzyby i protisty grzybopodobne
Gromada (typ)	-phyta	-mycota
Podtyp	-phytina	-mycotina
Klasa	-phyceae	-mycetes
Podklasa	-idae	-mycetidae
Rząd	-ales	-ales
Rodzina	-aceae	-aceae