Zabrze

Zabrze - miasto powiat grodzki w województwie śląskim, na Wyżynie Śląskiej nad rzekami Kłodnicą i Bytomką, jeden z ważniejszych ośrodków Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, znaczący ośrodek przemysłu ciężkiego, centrum naukowe (słynna klinika kardiochirurgii założona przez prof. Z. Religę) i kulturalne (m.in. siedziba Filharmonii Górnośląskiej); miasto akademickie (katedry Śląskiej Akademii Medycznej i Politechniki Śląskiej).

Kalendarium

• osady istniały tu przed najazdem Mongołów
• 1243 - pierwsza wzmianka o Biskupicach, osadzie na terenie dzisiejszego Zabrza
• 25 marca - księżna kaliska Viola wystawia dokument, w którym na rzecz biskupa wrocławskiego zrzeka się prawa poboru daniny i innych opłat ville [1] Biscupici dicitur cirka Bitom
• 1260 - przywileje, nadane biskupowi wrocławskiemu w 1243 roku, rozszerzone zostały przez Władysława, księcia opolskiego i przyczyniły do zagęszczenia sieci osadniczej w rejonie Biskupic
• 1295 - 1305 - pierwsza wzmianka o Zabrzu (Sadbre czyli miejsce za debrami - zarośniętymi dołami z płynącym wśród wzgórz strumieniem); w dokumencie Rejestr Ujazdu części Liber fundationis episcopatus Wratislawiensis (Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego), dokument wymienia wśród innych osad: Biskupice, Zaborze, Grzybowice

sołtys tworzy osadę, chłopi wolni od podatków, tereny przydzielone osadnikom - po 60 łanów

• 1570 - właścicielem Zabrza został czeski szlachcic Szambor Dluhomil, który po zagarnięciu części ziemi chłopskiej założył alodium z zamkiem. Następcy Dluhomila rozbudowali zamek w piętrową budowlę murowaną
• 1639 - w okresie wojny trzydziestoletniej w Zabrzu i Sośnicy wojska Mansfelda grabią żywność
• 1675 - kanclerz księstwa opolsko-raciborskiego, baron Jerzy Welczek (Wilczek) nabył dobra zabrzańskie. Działalność Welczka i jego następców (m.in. Bernharda III hrabiego von Praschma) przyczyniła się do rozwoju gospodarczego tych terenów. W Zabrzu powstał browar, młyny wodne, tartaki
• 1731 przy obecnej ul. Kondratowicza, istniała kolonia nazywana Zabrzer Hammer (Kuźnica)

• 1743 w ramach wprowadzania nowego podziału administracyjnego Śląska, został utworzony powiat bytomski W jego skład weszły: Biskupice, Grzybowice, Makoszowy, Mikulczyce, Rokitnica, Zaborze i Zabrze wraz z istniejącymi w tym czasie koloniami i przysiółkami
• 1775 - w okresie panowania Fryderyka Wielkiego i z jego inspiracji Mathias Wilczek tworzy nowe osady wokół Zabrza: Maciejów, Dorota i Małe Zabrze; w pobliżu zabrzańskiego dworu powstała kolejna kolonia, nazywana początkowo Sand Kolonie (Kolonia Piaskowa) Schloss Kolonie (Kolonia Zamkowa). Z czasem uzyskała urzędową nazwę Klein Zabrze czyli Małe Zabrze
• 1776 - Mathias Wilczek utworzył ostatnią osadę - Kończyce
• 1790 - na pograniczu dzielnic Zaborze i Pawłów Salomon Izaak z Brabantu odkrył łatwe w eksploatacji złoża węgla grubości 1 metra
• 1792-1822 - Kanał Kłodnicki
• 1793 - powstanie chłopskie;

według spisu z tego roku w Zabrzu istniały  majątek ziemski, kościół, szkoła, 34 chłopów, 6 ogrodników, 2 młyny, 32 pracowników najemnych - 305 mieszkańców; w Małym Zabrzu  kolonia 12 zagród z 31 mieszkańcami w Zaborzu  majątek ziemski, 15 chłopów, 7 ogrodników, 14 pracowników najemnych

• 1796 - pierwsza zabrzańska kopalnia państwowa Królowa Luiza, początek budowy 1790; na przełomie XIX i XX w. obszar pola górniczego kopalni wynosił 19 km², wydobywano 3 mln ton węgla rocznie, a zatrudnionych było ok. 8 tys. robotników
• 1797 - kopalnia Amalia, zlikwidowana na rzecz Concordii
• 1819-1830 budowa Kronprinzstrasse (Drogi Następcy Tronu) łączącej Królewską Hutę z Gliwicami. Na odcinku od Poremby do Maciejowa dała ona początek dzisiejszej ul. Wolności (najdłuższej ulicy w Europie - ponad 9 kilometrów)
• 1843 - kopalnia Concordia
• 1845

• 1 października uruchomiono odcinek linii kolejowej z Opola do Świętochłowic przez Gliwice i Zabrze - przedłużenie kolei mającej swój początek we Wrocławiu, jej ostatni odcinek kończący się w Mysłowicach, oddano do użytku rok później. Równocześnie oddano do użytku dworzec kolejowy wybudowany w polach Małego Zabrza, obecnie już nieistniejący.
• 1851 - ekspedycja poczty na trasie kolei górnośląskiej, ustanowienie urzędu listonosza, budowa huty Donnersmarka
• 1852 - fabryka kotłów Koetza
• 17 stycznia władze rejencji opolskiej wydały pozwolenie na organizowanie w czwartki targów na terenie Starego Zabrza. W 1875 r. przeniesiono je w rejon placu Warszawskiego (dlatego nosił on nazwę Donnerstagmarktplatz - Plac Targów Czwartkowych)
• 1856 - założono pierwszy szpital
• 1857 - huta Redena
• 1859 - rozbudowa fabryki lin stalowych
• 1861 - Albert Borsig rozpoczął budowę wielkich pieców, stalowni i walcowni w Biskupicach.
• 1862 - wydobycie węgla w kopalni Hedwigswunsch
• 1864 - budowa fabryki szkła
• 1868 - Uruchomienie walcowni i kuźni w zakładach Borsiga.
• Budowa kopalni "Ludwigsglück" późniejszej kopalni Ludwik.
• 1871 - spis mieszkańców (Zabrze liczy 18 250) - Stare Zabrze 6228 mieszkańców, Małe Zabrze 4723 mieszkańców, Dorota 851 mieszkańców, Zaborze 6448 mieszkańców
• 1872 - Huta Donnersmarcków przekształca się w spółkę akcyjną.
• Uruchomienie stalowni w zakładach Borsig.
• 1873 - okręg Zabrze liczy 2,21 mil kwadratowych z 38481 mieszkańcami, w Zabrzu jest 1117 domów
• 1874 - od stycznia ukazuje się tygodnik "Zabrzer Kreiss Blatt", którego roczna opłata wynosi jednego talara
• 1875 - Próba uzyskania praw miejskich nie powiodła się.
• 1880 - Uruchomienie trzech pieców martenowskich o pojemności 18 t. każdy.
• 1884 - Uruchomiono koksownię "Jadwiga" w Biskupicach
• 1895
• 25 sierpnia przekazanie do użytku tramwaju parowego
• 1896 - powstanie Miejskiej Straży Pożarnej.
• 1897 - uruchomiono elektrownię.
• 1900 - Gimnazjum im. Królowej Luizy w Zaborzu
• 1900 - 1906 budowa drugiej państwowej kopalni Dolbruck, obecnie KWK Makoszowy
• 1905 - połączenie gmin Stare Zabrze, Małe Zabrze, Dorota w jedną gminę Zabrze liczącą 54 228 mieszkańców,
• 1915 - po bitwie pod Tannenbergiem nazwę gminy Zabrze zmieniono na Hindenburg, by uczcić marszałka Paula von Hindenburga, dowódcę w zwycięskiej bitwie.
• w koksowni Jadwiga wybudowano nową baterię koksowniczą, wieżę węglową, sortownię koksu i benzolownię.
• 1919
• 16 do 26 sierpnia - walki pierwszego powstania śląskiego
• 1920 - przybycie żołnierzy francuskich
• 23 maja do 16 czerwca - polski strajk szkolny
• 19 do 25 sierpnia walki drugiego powstania śląskiego
• Zakłady Borsiga przekształcone zostały w spółkę akcyjną Borsigwerk
• 1921
• 20 marca - plebiscyt
• 3 maja do 5 lipca trzecie powstanie śląskie.
• 1922
• 1 października - nadanie praw miejskich
• 1922 - 1939 - teren miasta podzielony między na mocy plebiscytu - Kończyce, Pawłów i Makoszowy znajdowały się w Polsce, a inne gminy w Republice Weimarskiej
• 1924 - Budowa stadionu sportowego przy ul. Zamkowej w Biskupicach (obecnie Gwarek Zabrze)
• II wojna światowa - hitlerowcy utworzyli w Zabrzu filię obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu i obozy dla jeńców wojennych
• 1945
• 24 stycznia - wkroczenie Armii Czerwonej
• 19 marca - przejęcie administracji przez Polskę
• 1948
• 14 grudnia - powstanie Klubu Sportowego Górnik Zabrze
• 1951
• 17 marca - włączono w granice Zabrza: Grzybowice, Mikulczyce, Rokitnica, Kończyce, Makoszowy, Pawłów.
• 1954 - włączenie w granice Zabrza osiedla Helenka
• 1955 - 1965 - rozbudowa miasta
• 1956
• 2 grudnia - ukazał się pierwszy numer gazety miejskiej Głos Zabrza.
• 1959 - budowa Domu Muzyki i Tańca.
• 1961 Zabrze zwiedził przejazdem major kosmonauta Jurij Gagarin
• 1967 Podczas oficjalnej wizyty w Polsce gościł w Zabrzu prezydent Republiki Francuskiej generał Charles de Gaulle
• 1970 - 1975 - budowa osiedla Skłodowskiej - Curie.
• 1971
• 23 marca katastrofa w kopalni w Rokitnicy. Zawał na poziomie 780 metrów przysypał 19 górników, przeżył tylko jeden - Alojzy Piontek.
• 1976 - budowa Hali Widowiskowo - Sportowej.
• 1982 - gazeta Głos Zabrza zmienia nazwę na Głos Zabrza i Rudy Śląskiej
• 1985 - listopad - pierwszy w Polsce przeszczep serca pod kierunkiem prof. Religi.
• 1986 - 1991 - budowa osiedla Kopernik.
• 1996 - św. Kamil patronem miasta
• 2005
• 10 marca - spalił się zabytkowy budynek młyna przy skrzyżowaniu ul. Wolności i Brysza.

Dzielnice Zabrza

Biskupice

Powierzchnia  10,24 km²; Ludność  12 530

Mają najstarszy rodowód spośród wszystkich zabrzańskich dzielnic. Ślady osadnictwa prehistorycznego odnalezione w łachach piasku nad Bytomką sięgają epoki kamiennej (ok. 10.000 lat p.n.e.). Okolica Biskupic wzmiankowana w bulli papieża z 1155 roku oraz w dokumencie Kazimierza I, księcia opolskiego, z 1222 roku zezwalającym na osadnictwo na terenach należących do dóbr Ujazdu. Istnienie parafii potwierdzone zostało w wykazie świętopietrza z 1326 roku, (mimo, iż pleban od św. Jana nic nie zapłacił). Biskupice zostały spalone w 1241 r. przez Mongołów. W 1354 roku dobra biskupickie prawdopodobnie użytkował biskup wrocławski Przecław z Pogorzeli. Wiek XVII to okres panowania w Biskupicach rodów: von Praschma (Prażma), Konieckich, Biały Bielskich, Zwolskich, Welczków, von Rauthen. W 1742 roku, w efekcie pierwszej wojny śląskiej, Biskupice znalazły się pod panowaniem królów pruskich, a w 1743 r. w powiecie bytomskim. W 1748 roku dobra biskupickie zostały sprzedane przez Jana hr. Dunin Franciszkowi Wolfgangowi von Stechow, którego spadkobierczyni Elżbieta wniosła Biskupice w wianie J. A. Ballestremowi, założycielowi jednej z największych potęg przemysłowych na Górnym Śląsku. Wiek XIX, szczególnie jego druga połowa, to w Biskupicach okres gwałtownej industrializacji. W owym czasie August Borsig stworzył podwaliny pod jeden z największych kombinatów przemysłowych. Rozwój przemysłu przyciągnął rzesze ludności szukającej pracy, a to z kolei wymusiło potrzebę budowy zaplecza socjalnego.

Grzybowice

Powierzchnia  6,63 km²; Ludność  1 940

Od XIII w.

Helenka

Powierzchnia  1,40 km²; Ludność  12 000

Na terenie dawnego folwarku Donnersmarcków (położonego między Stolarzowicami a Rokitnicą), w roku 1929 powstało osiedle Helenenhof. Do projektu powrócono w 1954 r. Helenka stała się częścią Zabrza. Helenka w 2004 roku obchodziła podwójny jubileusz - 75 lat od chwili powstania i 50 lat przynależności do Zabrza.

Kończyce

Powierzchnia  1,82 km²; Ludność  2 180

W 1776 r. na zachód od Pawłowa powstały jako ostatnia kolonia założona przez Mathiasa Wilczka.

Maciejów

Powierzchnia  4,02 km²; Ludność  3 660

Osiedle Tadeusza Kotarbińskiego (daw. Kuźnica) Powierzchnia  1,57 km²; Ludność  9 440

Makoszowy

Powierzchnia  8,99 km²; Ludność  2 150

Pierwsza wzmianka 1498 r. w Rejestrze wolnych chłopów ziemi bytomskiej wymieniono Makoszowy, w których znajdowały się karczma i młyn.

• Strona internetowa dzielnicy

Mikulczyce

Powierzchnia  7,63 km²; Ludność  15 470

Badania archeologiczne na grodzisku mikulczyckim wykazują, że na tym terenie istniała osada rycerska ok. XII wieku, pierwszy raz pełna nazwa dzisiejszych Mikulczyc pojawiła się po roku 1300; najstarszy zapis dotyczący kościoła w Mikulczycach pochodzi z 1326 roku; w sprawozdaniu z poboru świętopietrza po raz pierwszy wymieniony został mikulczycki pleban Mikołaj.

Osiedle Kopernika Powierzchnia  4,87 km²; Ludność  5 640

Osiedle Młodego Górnika Powierzchnia  1,84 km²; Ludność  1 390

• Strona internetowa dzielnicy

Pawłów

Powierzchnia  1,85 km²; Ludność  2 060

W roku 1774 Mathias von Wilczek założył pierwszą kolonię nazwaną na cześć jego syna Pawła (Paulsdorf), z czasem zmieniła nazwę na Pawłów Dolny (Nieder Paulsdorf). W roku 1776 w pobliżu Pawłowa Dolnego powstała kolonia Pawłów Górny (Ober Paulsdorf). Ostatecznie połączone w jedną gminę.

Rokitnica

Powierzchnia  4,86 km²; Ludność  16 960

Od XIII w.

• Strona internetowa dzielnicy
• Inna strona dzielnicy
• Portal informacyjny Rokitnicy

Sośnica

Dzisiejsza dzielnica Gliwic, do II wojny światowej była częścią Zabrza.

Śródmieście

Centrum Południe Powierzchnia  11,66 km²; Ludność  54 940

Centrum Północ Powierzchnia  7,05 km²; Ludność  30 530

Dorota

Obecna część śródmieścia, dawna wieś Dorota, późniejsza dzielnica miasta

Stare Zabrze

Obecna część śródmieścia, wcześniej dzielnica miasta

Małe Zabrze

Obecna część śródmieścia, wcześniej osiedle i dzielnica miasta.

Osiedle Janek Powierzchnia  0,53 km²; Ludność  7 110

Zaborze

Zaborze Północ Powierzchnia  2,94 km²; Ludność  19 760

Zaborze Południe Powierzchnia  2,54 km²; Ludność  4 870

Od XIII w.

Poremba

Pierwsza wzmianka 1736, na mapie Homana.

Galeria

Image:Zabrze---teatr-nowy.jpg|Teatr Nowy Image:Zabrze---jagielonska.jpg|ul. Jagiellońska Grafika:Zabrze-lapidarium.jpg|Lapidarium na cmentarzu żydowskim w Zabrzu. Image:Zabrze---concordia-zach.jpg|Maciejów. Zachodni szyb kopalni Concordia. Image:Zabrze---dom-kawalera.jpg|Biskupice. Dom Kawalera.

Znani Zabrzanie

• Stanisław Bieniasz - dramaturg
• Krystyna Bochenek - senator
• Jakub Burzyński - dyrygent
• Karol Godula - XIX wieczny przedsiębiorca
• Marek Harny - pisarz
• Janosch (Horst Eckert) - niemiecki pisarz, rysownik
• Bogdan Król - malarz
• Krzysztof Nitsch - profesor Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie
• Roman Nowotarski - malarz
• Marian Oslislo - malarz, rektor Akademii Sztuk Pięknych w Katowicach
• Adam Pluszka - poeta
• Jan Sawka - grafik, malarz
• Piotr Skrzynecki - założyciel Piwnicy Pod Baranami
• Kazimierz Szołtysek - malarz
• Jan Werpechowski scenograf Teatru im. Słowackiego w Krakowie
• Krystian Zimerman - pianista

Sport

• Górnik Zabrze
• Gwarek Zabrze
• Walka Zabrze
• Pogoń Zabrze
• Sparta Zabrze