Cesarstwo Bizantyjskie

Cesarstwo bizantyjskie

Cesarstwo bizantyjskie w 1265 roku.
330	Konstantyn Wielki przenosi stolicę do Konstantynopola.
395	Teodozjusz Wielki dzieli trwale cesarstwo pomiędzy synów na dwie części.
527	Justynian Wielki zostaje cesarzem.
532-537	Justynian buduje kościół Hagia Sophia(Αγία Σοφία/Święta Mądrość)
533-554	Justynian odzyskuje Afrykę Północną i Italię od Wandali i Ostrogotów.
568	Longobardowie zajmują większość posiadłości w Italii.
634-641	Arabowie zdobywają Wschód i Egipt. W następujących dekadach zajmują resztę Afryki Północnej i Sycylię.
730-787; 813-843	Spory Ikonoklazmu. Utrata Italskich posiadłości oprócz kilku terytoriów na południu.
1054	Kościół w Rzymie zrywa z Kościołem w Konstantynopolu.
1071	Cesarz Roman IV zostaje pokonany przez Turków seldżuckich w bitwie pod Manzikertem. Utrata Azji Mniejszej. W tym samym roku utrata ostatnich posiadłości Włoskich na rzecz normanów.
1204	Konstantynopol zostaje zajęty przez krzyżowców, powstaje Cesarstwo Łacińskie.
1261	Odzyskanie Konstantynopola przez cesarza nicejskiego, Michała Paleologa.
1453	Turcy Otomańscy zdobywają Konstantynopol. Cesarstwo Bizantyjskie przestaje istnieć.

Cesarstwo bizantyjskie – potoczne określenie państwa, obejmującego stopniowo uszczuplane ziemie wschodniej części cesarstwa rzymskiego (głównie Azję Mniejszą i Półwysep Bałkański), posiadającego centrum polityczne w Konstantynopolu.

Początki cesarstwa

Istnieją spory i dyskusje wokół początków istnienia cesarstwa bizantyjskiego. Wynikają one z tego, że państwo to stanowiło naturalną kontynuację cesarstwa rzymskiego pod względem politycznym, gospodarczym i kulturalnym. Stopniowe zmiany, które ukształtowały cesarstwo bizantyjskie, odbywały się na przestrzeni długiego okresu (najogólniej rzecz biorąc podaje się tutaj przedział między IV a VII wiekiem), stąd też badacze podają różne daty dla określenia początków istnienia cesarstwa.

1. Niewielka grupa badaczy za początek istnienia cesarstwa bizantyjskiego uznaje rok 293 n.e., kiedy to cesarze Dioklecjan i Maksymian pierwszy raz podzielili cesarstwo rzymskie na część wschodnią i zachodnią. Ustalony przez nich podział, mimo że niektórzy z ich następców byli jedynowładcami nad całym imperium, z niewielkimi zmianami utrzymał się do upadku zachodniego cesarstwa w 476. Pogląd o takim początku cesarstwa bizantyjskiego przyjmuje z pewnymi zastrzeżeniami np. Oktawiusz Jurewicz w Historii literatury bizantyjskiej (Warszawa 1984).
2. Wychodząc z kryterium dynastycznego, za pierwszego władcę cesarstwa uznaje się Konstantyna Wielkiego, panującego od 306. Konstantyn podniósł chrześcijaństwo do rangi religii państwowej i przeniósł stolicę cesarstwa rzymskiego z Rzymu do Bizancjum. W rozmaitych źródłach listę władców bizantyjskich podaje się właśnie od Konstantyna (np. w angielskiej wikipedii) i jest to o tyle istotne, iż właśnie to imię najczęściej nosili władcy bizantyjscy, uznający się za bezpośrednich spadkobierców Konstantyna Wielkiego
3. Wiele opracowań początek istnienia cesarstwa bizantyjskiego wiąże z dziejami Konstantynopola, założonego w miejscu istnienia dawnej kolonii greckiej Bizancjum, od której wywodzi się także nazwa samego cesarstwa. Wśród opracowań preferujących takie ujęcie można wyszczególnić takie, które kładą akcent na założenie samego miasta przez Konstantyna Wielkiego w 324, lub też takie, które akcentują ustanowienie w nim stolicy cesarstwa rzymskiego (330. Takie ujęcie proponuje np. Cyril Mango, autor wydanej w Polsce Historii Bizancjum (Gdańsk 1997).
4. Niektórzy badacze początek istnienia cesarstwa bizantyjskiego wiążą z politycznym podziałem cesarstwa rzymskiego po śmierci Teodozjusza Wielkiego w 395, kiedy to miejsce jednego władcy całego imperium zajęli dwaj równorzędni cesarze, stojący na czele dwóch części państwa - wschodniej i zachodniej. Podział ten tym różni się od podziału z 293 roku, że od tego czasu już nigdy jeden władca nie panował nad całym imperium rzymskim. W takim ujęciu pierwszym władcą bizantyjskim byłby syn Teodozjusza, Arkadiusz, panujący w latach 395-408. Podobny punkt widzenia prezentuje np. Robert Browning wydanej także w Polsce w biografii cesarza Justyniana Wielkiego, pt. Justynian i Teodora (Warszawa 1977, 1996).
5. Wielu badaczy za początek istnienia cesarstwa uznaje panowanie Justyniana Wielkiego (527-565). Justynian dokonał swoistego podsumowania rzymskości państwa (kodyfikacja prawa w Corpus iuris civilis, zamknięcie Akademii Platońskiej, próby odzyskania dawnych rzymskich ziem, opanowanych przez Wandalów, Ostrogotów i Wizygotów). Za jego panowania rozpoczął się też rozwój pewnych cech uznawanych za bizantyjskie (intensywny rozwój monastycyzmu, dominacja religii w literaturze, kulturze i sztuce, w tym m.in. rozpowszechnienie się budownictwa świątyń kopułowych, itp.). Pogląd na przełomową rolę panowania Justyniana reprezentuje (z pewnymi zastrzeżeniami) np. H. W. Haussig, w monumentalnym opracowaniu pt. Historia kultury bizantyjskiej (Warszawa 1969).
6. Istnieje także pogląd, zgodnie z którym o cesarstwie bizantyjskim można mówić dopiero od panowania cesarza Herakliusza (610-641), który dokonał daleko idących reform (m.in. łacina ustąpiła miejsca grece jako językowi urzędowemu, a władca przybrał grecki tytuł basileus) w znacznym stopniu odchodząc od rzymskich tradycji.

Podział historii cesarstwa na epoki

• okres wczesnobizantyjski, datowany rozmaicie, na ogół od początków istnienia cesarstwa do panowania Herakliusza (VII w.) lub nawet do rewolty ikonoklastycznej w VIII wieku. Okres ten obejmuje powstanie i uformowanie się cesarstwa, ukształtowanie się podstawowych instytucji, kontynuujących jeszcze rzymskie tradycje.

• okres średniobizantyjski, którego datę początkową wyznaczają różne według różnych klasyfikacji granice poprzedniej epoki, natomiast końcową datę określa zdobycie Konstantynopola przez wojska IV krucjaty w 1204.

• okres późnobizantyjski, od 1204 do końca istnienia cesarstwa, czyli do 1453 (zdobycie Konstantynopola przez Turków osmańskich). Okres ten charakteryzuje się malejącym znaczeniem politycznym i militarnym cesarstwa, rozbitego w wyniku IV krucjaty na szereg rywalizujących z sobą państw (Cesarstwo Łacińskie, Cesarstwo Nicejskie, Cesarstwo Trapezuntu, despotat Epiru). Dla tego okresu charakterystyczne jest także, mimo słabości militarnej, rosnące znaczenie kulturalne cesarstwa, widoczne głównie wśród państw i narodów Europy Południowo-Wschodniej. Schyłek istnienia cesarstwa stoi pod znakiem dominacji sułtanów osmańskich, ingerujących dość brutalnie w wewnętrzne sprawy cesarstwa. Zdobycie Konstantynopola przez Turków czasami uznaje się także za symboliczny koniec średniowiecza.

Bibliografia

• Michael Angold, Cesarstwo bizantyjskie 1025-1204. Historia polityczna, Wrocław-Warszawa-Kraków 1993
• Robert Browning, Justynian i Teodora, Warszawa 1977 (II wyd. - 1996)
• Hans Wilhelm Haussig, Historia kultury bizantyjskiej, przekł. T. Zabłudowski, Warszawa 1969
• Oktawiusz Jurewicz, Historia literatury bizantyjskiej, Warszawa 1984
• Feliks Koneczny, Cywilizacja bizantyńska, Londyn 1977 (II wyd. - Komorów 1996)
• Cyril Mango, Historia Bizancjum, Gdańsk 1997
• John Meyendorff, Teologia bizantyjska, Warszawa 1984
• Georg Ostrogorski, Dzieje Bizancjum, Warszawa 1968