Za początek "zimnej wojny" uważa się wystąpienie Winston Churchill|Winstona Churchilla
w Fulton w USA, 5 marca 1946 r., który opowiedział się za stawieniem przez Zachód oporu komunizmowi, określił podział świata jako "zależną kurtynę" - wystąpienie to uznano za proklamację zimnej wojny:
"Od Szczecina nad Bałtykiem do Triestu nad Adriatykiem, w poprzek kontynentu zapadła żelazna kurtyna, a kraje na wschód od niej znalazły się pod panowaniem Moskwy". (Churchill)
Należy jednak uznać że początek tego okresu to lata 1946-1949. Zakończenie okresu zimnej wojny również budzi kontrowersje. Niektórzy uważają, iż jest to rok 1956, inni - 1975 kiedy doszło do podpisania Aktu Końcowego KBWE w Helsinkach. Natomiast znaczna grupa politologów uznaje za datę graniczną rok 1990, czyli roku zjednoczenia Niemiec i faktycznego rozpadu bloku wschodniego.
Między "Wschodem" i "Zachodem" występował konflikt o podłożu przede wszystkim politycznym i ideologicznym, ale także ekonomicznym i światopoglądowym. W większości konflikt ten przybierał formę walki propagandowej oraz walki wywiadów, w tym wywiadów gospodarczych. Istniała wyraźna rywalizacja np. na arenie podboju kosmosu, czy we współzawodnictwie sportowym.
Dochodziło także do konfrontacji zbrojnej. Nie bezpośrednio ale w takich konfliktach jak wojna w Korei, wojna wietnamska czy wojna w Afganistanie, w które oba bloki były zaangażowane.
Geneza zimnej wojny
- rozpad sojuszu antyfaszystowskiego po zakończeniu II wojny światowej
- wzrost napięcia między mocarstwem kapitalistycznym a ZSRR
- zaniepokojenie Zachodu wzrostem nastrojów komunistycznych w Europie
- radziecka kampania antyzachodnia
- ekspansja radziecka na terenie Europy środkowowschodniej
- poparcie dla partyzantki komunistycznej w Grecji i kurdyjskiej w Turcji oraz Iranie
- odmowa wycofania wojsk radzieckiech z Iranu
- w lutym 1946 r. Józef Stalin podkreślał wyższość systemu radzieckiego nad światem kapitalistycznym.
Konflikt w sprawie Niemiec
- różnice w traktowaniu stref okupacyjnych
- sekretarz staniu USA, Byrnes optował w Stuttgarcie 6 września 1946 r. za zniesieniem granic stref okupacyjnych Niemiec i udzieleniem pomocy w odbudowie przemysłu niemieckiego, określił granicę na Odrze i Nysie Łużyckiej jako "rozwiązanie tymczasowe".
Wojna domowa w Grecji
- utworzono Rząd Jedności Narodowej z udziałem komunistów
- jesienią 1944 r. wylądowały w Grecji wojska brytyjskie popierające siły monarchistyczne
- początek terroru, likwidacja sił lewicy popieranych przez ZSRR
- w 1946 r. w wyborach zwyciężyła prawica
- na północy Grecji rozwinęła się komunistyczna partyzantka grecka (ELAS - Grecka Armia Ludowowyzwoleńcza)
- uzyskała pomoc sąsiednich państw komunistycznych
- ogłosiła detronizację króla Jerzego II
- wojna domowa trwała do 1949r.
- z udziałem wojsk brytyjskich i amerykańskich pokonano komunistów
Doktryna Harry'ego Trumana, 12 marca 1947 r.
- USA miały popierać wolne narody
- polityka containmentu (powstrzymywania) komunizmu
Plan Georga Marshalla (1947 r)
- pomoc finansowa dla zniszczonej wojną Europy - 13,5 mld dolarów
- plan czteroletni objął 16 państw, które odbudowały przemysł, handel, powstrzymały inflację i rozwój konfliktów społecznych
- początek współpracy ekonomicznej i politycznej
- Polska i Czechosłowacja wstepnie zaakceprowały plan, ale pod wpływem Stalina musiały go odrzucić
- państwa uczestniczące w planie założyły Europejską Organizację Współpracy Gospodarczej
- 1947 r. utworzenie przez państwa komunistyczne Biura Informacyjnego Partii Komunistycznych (Kominform). W odpowiedzi państwa zachodnie podpisały w 1948 r. Pakt Brukselski powołujący Unię Zachodnią, zacieśniając współpracę między narodami. Nastąpiły:
- Izolacja ZSRR na arenie międzynarodowej
- wyścig zbrojeń, produkcja broni atomowej
- ZSRR wszedł w posiadanie broni atomowej w 1949 r., łamiąc monopol USA
Powstanie NATO, 4 kwietnia 1949 r.
- USA
- Wielka Brytania
- Francja
- Belgia
- Holandia
- Luksemburg
- Dania
- Norwegia
- Islandia
- Kanada
- Portugalia
- Grecja i Turcja (1952 r.)
- Australia
Świat w czasie zimnej wojny
- lipiec 1950 r., audycje Radia "Wolna Europa" informowały bez ingerencji cenzury o rzeczywistej sytuacji w krajach "demokracji ludowych".
- kontynuacja polityki antykomunistycznej przez nowego prezydenta USA Dwighta Eisenhowera
- Zimna wojna przekształciła się w "gorącą" podczas walk w Korei w latach 1950-1953
- Od zakonczenia wojny w Korei podejmowano próby odprężenia
- Wzniesienie muru berlińskiego w 1961 roku stało się symbolem sztucznego podziału świata
Integracja Europy Zachodniej (Pakt Brukselski, 1949 r.)
- W Waszyngtonie powołano NATO
- celem paktu jest pomoc w wypadku napaści na członka układu, uzbrojenie, koordynacja działań
- 1949 r. - powołanie Rady Europy z siedzibą w Strasburgu
- 1952 r. - wszedł w życie układu o powstanie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, która przekształciła sie w 1993 r. w Unię Europejską
- 1959 r - w Sztokholmie powstało Stowarzyszenie Wolnego Handlu (EFTA)
Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (KBWE)
- rozpoczęła obrady w 1975 r. w Helsinkach z udziałem wszystkich państw europy (z wyjątkiem Albanii)
- na konferencji omawiano tematy zebrane w tzw. "koszykach":
- politycznym
- gospodarczym
- spraw humanitarnych i społecznych (prawa człowieka)
- W listopadzie 1990 r. na konferencji w Paryżu przyjęto "Paryską Kartę dla Nowej Europy", deklarującą koniec zimnej wojny.
- w 1994 r. podjęto decyzję o przekształceniu KBWE w Organizację Bezpieczeństw i Współpracy w Europie (OBWE)