Kryzys to szczególnie trudne doświadczenie, często przekracza możliwości samodzielnego poradzenia sobie jednostki.
Kryzysy rozwojowe
To wydarzenia zachodzące w toku rozwoju, powodujące gwałtowną zmianę lub życiowy zwrot. Takim kryzysem może być reakcja na urodzenie
dziecka, ukończenie studiów, zmianę kierunku kariery zawodowej, czy przejście na
emeryturę.
Jest to normalne zjawisko adaptacyjne.
Teorię psychospołeczną dotyczącą kryzysów tożsamości w cyklu życia stworzył Erik Erikson, zakładając, że każda faza rozwoju jest swoistym kryzysem, sprowadzającym się do konfliktu:
- zaufanie - nieufnosć (niemowlęctwo)
- autonomia - wstyd i zwątpienie (niemowlęctwo)
- inicjatywa - poczucie winy (dzieciństwo)
- pracowitość - poczucie niższosci (okres szkolny)
- faza dojrzewania płciowego - tożsamość a niepewosć roli
- wczesny okres dojrzałości - intymność a izolacja
- dorosłość - kreatywność a stagnacja
- dojrzałość - integralność ego a rozpacz
Kryzysy sytuacyjne
To kryzysy, które pojawiają się w sytuacjach rzadkich i nadzwyczajnych, których człowiek nie może kontrolować i przewidywać. Są reakcją na zgwałcenie, udział w wypadkach komunikacyjnych, porwaniach, utratę pracy, informację o ciężkiej chorobie własnej lub członka rodziny,
śmierć bliskiej osoby. Kluczem do odróżnienia kryzysu sytuacyjnego od innych jest przypadkowość, nagłość, wywołanie wstrząsu i często katastroficzny wymiar.
Kryzysy egzystencjalne
To wewnętrzne
konflikty i
lęki, związane z celowością życia,
wolnością, niezależnością. Są typowe dla bilansów życiowych u
nastolatków, w 40, 50 i 60 roku życia.
Kryzysy środowiskowe
Dochodzi do nich gdy wydarza się naturalna, bądź spowodowana przez człowieka
katastrofa. Takie kryzysy zdarzają się w obliczu
po,
huraganów,
trzęsień ziemi,
epidemii,
wojny, emigracji, zapaści gospodarczej.
Termin
Termin
kryzys psychosocjalny zrodził się z badań teoretycznych opisów reakcji krewnych osób, które zginęły w czasie pożaru klubu nocnego w Bostonie w 1944 roku. Analiza wykazała, że indywidualne pokonywanie kryzysów zależy od wzorców zachowań i może być ułatwione dzięki pomocy. (zob.
interwencja kryzysowa)
Skutki kryzysów
Nawet przy traumatycznych kryzysach, wywołanych nieprzewidzialnymi obciążeniami psychicznymi istnieje szansa na rozwój
osobowości. Pozytywne przezwyciężenie kryzysu pozwala na osiągnięcie wyższego stopnia rozwoju osobowości. Przemiany te są realizowane w fazach:
- szoku - wóczas konieczna jest pomoc, podtrzymanie pozwalające przetrzymać fazę reakcji, wówczas dochodzi do zagrożenia PTSD (zob. stres)
- przepracowywania - gdy następuje spojrzenie w przyszłość
- nowego zorientowania - gdy można osiągnąć wyższy stopień rozwoju osobowości
