Wandalowie – grupa plemion wschodniogermańskich mieszkająca od końca III w. p.n.e. na terenie występowania kultury przeworskiej (początkowo na Dolnym Śląsku i w Polsce centralnej i zachodnim Mazowszu).
Historia
Ich kolebką był prawdopodobnie Półwysep Skandynawski i północna część Półwyspu Jutlandzkiego. Na terenie Polski południowej pozostali aż do pierwszych lat V w. n.e., tworząc federację plemienną. Przyjmuje się tradycyjnie, iż składały się na nią dwa główne odłamy: Silingowie i Hasdingowie. Siłą rzeczy Wandalowie są więc jednym z ludów, które mają wpływ na genotyp Polaków.W czasie wywołanej najazdem Hunów (od 375 r.) wędrówki ludów część Wandalów (Hasdingowie) sprzymierzyła się z irańskojęzycznym ludem Alanów i dotarła na obszary między Dunajem i Cisą. Hasdingowie przekroczyli Ren i znaleźli się na ziemiach cesarstwa rzymskiego. W 409 r. dotarli do Hiszpanii, podczas gdy inne odłamy Wandalów dotarły do Dacji i Panonii. Z Półwyspu Iberyjskiego pod wodzą Genzeryka przeprawili się przez Cieśninę Gibraltarską (w sile ok. 80 000 ludzi) do Afryki Północnej w 429, gdzie utworzyli, kwitnące aż do 477 r., państwo Wandalów i Alanów, które obejmowało Mauretanię, wyspy Morza Śródziemnego wraz z Sardynią, Korsyką i czasowo Sycylią. Wandalowie żyli z łupów i piractwa, które zagrażało całemu basenowi Morza Śródziemnego.
W 455 r. złupili w jednym wypadzie Rzym, a ogromne skarby przewieźli do Kartaginy. Było to odwetem za pogwałcenie traktatu zawartego między Genzerykiem, a cesarzem rzymskim, Walentynianem III. Jeden z punktów mówił o zaślubinach córki cesarskiej, Eudoksji, z synem Genzeryka, Hunerykiem. W czasie wyprawy porwano ją i wywieziono do państwa Wandalów, gdzie została żoną królewskiego syna. Kolejni cesarze i wodzowie rzymscy podejmowali bezskuteczne wyprawy przeciwko Wandalom. Teodoryk, król Ostrogotów i władca Italii, zawarł z Wandalami pokój.
Na początku lat 30. VI w. cesarz bizantyjski Justynian postanowił się z nimi rozprawić. By odwrócić uwagę przeciwnika, wywołano bunt ludności na Sardynii. Gdy Wandale zajmowali się tłumieniem buntu, wojsko bizantyjskie w sile 15 000 żołnierzy wylądowało w Afryce. Belizariusz, dowódca wojsk bizantyjskich, pokonał Wandali w dwóch bitwach pod Kartaginą. Król Wandalów, Gelimer, zamknął się w twierdzy numidyjskiej, ale wzięto go głodem. Został przewieziony do Konstantynopola, gdzie zamieszkał w majątku. Wiedząc, że nie ma szans na obronę królestwa Wandalów pozwolił na włączenie go do cesarstwa. Jego żołnierzy wcielono do armii cesarskiej, gdzie szybko stracili swą odrębność.
Niestety, dzieje Wandalów znamy jedynie z dokumentów pozostawionych przez ich zwycięzców oraz innych ludów germańskich, takich jak Frankowie, Gotowie i Longobardowie. Wandalowie podobnie jak większość Germanów w czasie wędrówki ludów byli arianami. Arianizm zwalczany był przez Kościół katolicki jako herezja. Przeciwnicy i zwycięzcy Wandalów skazali ich na zapomnienie, tym bardziej, że w dalszej historii tego ludu nie znalazł się już żaden władca równie wybitny, jak Genzeryk. Pisma Wandalów i ich tradycja kulturalna zostały zniszczone, a oni sami wtopili się bez śladu w miejscową ludność mauretańską i łacińskojęzyczną. Część została deportowana do Italii. Ich losy znamy przede wszystkim z opisów katolickich pisarzy takich jak Fulgencjusz z Ruspe i Wiktor z Wity.
Lista królów
- Godigisel (-407)
- Gunderyk (407-428)
- Geiseryk (428-477)
- Huneryk (477-484)
- Gunthamund (484-496)
- Thrasamund (496-523)
- Hilderyk (523-530)
- Gelimer (530-534)
Dziedzictwo etymologiczne
Od zniszczeń pozostawionych po najeździe na Rzym (w poszukiwaniu metalu Wandalowie wyrywali żelazne klamry spinające kamienie, z których zbudowane były budynki, powodując ich rychłe zawalenie) nazwa plemienna (wandal) stała się synonimem osobnika niszczącego wszystko na swojej drodze. W języku polskim dla rozróżnienia stosuje się dwie formy: Wandalowie na określenie członków plemienia oraz wandale na określenie osób bezcelowo niszczących różne dobra. vide: wandalizm.Jedna z hipotez wywodzi nazwę południowej części Hiszpanii, Andaluzji od zniekształconego przez Arabów określenia Vandolita (teren Wandalów).
Circulus Vandalicus
W latach 1669-1686 na ziemi Słupskiej wydzielono Okręg Wandalski, wśród poddawanej zniemczeniu lokalnej ludności słowiańskiej, z odprawianymi polskimi nabożeństwami dla ludu określanego jako Wenden (łac. Vandali) lub Cassuben.J. Spors, Geneza i rozwój terytorialny nazwy Kaszuby w znaczeniu etnicznym w XIV-XVI w., "Rocz. Słupski" 1988-1989, Słupsk 1991, s. 83.
O Wandalach pisali
Pontanus katechizm M. Lutra: "niemiecko-wandalski abo słowięski z jezyka niemieckiego w słowięski wystáwion”.- U Adama z Bremen czytamy:
- W 1056 w "Annales Augustani":
- W 983-993 Gerhard z Augsburga w "Miracula Sancti Oudalrici" nazywa Piasta Mieszka I
- W 796 w kronice "Annales Alamanici" zapisano:
- Natomiast Tacitus przed 76 pisał że Germania jest nową nazwą przybraną:
Natomiast antyczne nazwy to:
"Quidam, ut in licentia vetustatis, plures deo ortos pluresque gentis appellationes, Marsos Gambrivios Suebos Vandilios adfirmant, eaque vera et antiqua nomina."
Zastrzeżenie NOPV: Dziś istnieje popularny pogląd że mylono Polaków z Wandalami co podane przykłady źródłowe mają potwierdzać. Wg innych wikipedii.