Ukraińska Socjalistyczna Republika Radziecka (inaczej nazywana też:
Ukraińska Socjalistyczna Republika Sowiecka lub po prostu
sowiecka Ukraina,
ros. Ukrainskaja Sowietskaja Socjalistyczeskaja Riespublika,
ukr. Ukrainska Radianska Socjalistyczna Respublika) - jedna z
republik ZSRR.
Twór polityczny powstały na ziemiach ukraińskich w wyniku
rewolucji październikowej w 1917. Radziecką Ukrainę powołano do życia w
Kijowie 9 listopada 1917 roku. Rychło jednak do stolicy wkroczyły oddziału patriotów ukraińskich i przepędziły stamtąd
bolszewików. 24-25 grudnia 1917 roku w wyniku powstania robotniczego w
Charkowie proklamowano tam tzw.
Ukraińską Republikę Ludową (nazwa łudząco podobna do państwa
Petlury). 8 lutego 1918 roku z Kijowa wyparte zostały siły nacjonalistyczne i wróciła tam władza radziecka. W latach 1918-1920 stolica Ukrainy najczęściej była jednak w rękach nacjonalistów. 5-12 lipca 1918 roku utworzono ukraiński oddział
WKP.
10 marca 1919 roku uchwalono konstytucję Ukrainy radzieckiej. Jej stolicą został Charków. Ukraina radziecka brała udział w negocjacjach pokojowych z
Polską prowadzonych w
Mińsku i
Rydze w 1920 roku. Została uznana przez rząd Polski za jedynego reprezentanta ludności ukraińskiej, Polska odmówiła tym samym dotrzymania sojuszniczych zobowiązań wobec Ukraińców oraz utrzymywania dalszych stosunków z państwem Petlury, którego przedstawiciele udali się na emigrację do
Paryża,
Berlina i
Wiednia. USRR objęła swymi graniacmi większość obecnych ziem ukraińskich poza
Galicją, zachodnią częścią
Wołynia,
Bukowiną,
Polesiem i
Rusią Zakarpacką.
Na czele USRR stali w początku lat dwudziestych
Stanisław Kosior (sekretarz KPU) oraz Christian Rakowski (przewodniczący Rady Komisarzy Ludowych). Zostali oni jednak w latach trzydziestych zamordowani na rozkaz
Stalina. Wówczas człowiekiem numer jeden na Ukrainie został
Nikita Chruszczow.
Poza brutalną czystkę polityczną USRR wstrząsnęla w latach trzydziestych sztucznie wywołana przez Stalina fala głodu. Oblicza się, że zginęło wówczas ok. 5 mln obywateli tego państwa (choć te dane są bardzo trudno weryfikowalne). Rozprawiono się również z księżmi oraz przedstawicielami mniejszości narodowych, szczególnie
Polakami i
Żydami. Zlikwidowano polskie obwody autonomiczne na Wołyniu (tzw.
Marchlewszczyzna) a wielu polskich komunistów (w tym
Tomasza Dąbala) stracono.
W 1934 roku stolicę państwa przeniesiono do
Kijowa "gubiąc" po drodze niewygodnych działaczy. Wówczas dokonano też podziału państwa na obwody:
kijowski,
charkowski,
winnicki,
zaporoski i
doniecki.
Po agresji na Polskę 17 września 1939 nastąpiło przyłączenie do USRR nowych terenów ze
Lwowem,
Łuckiem i
Stanisławowem (co propaganda sowiecka ochrzciła mianem "zjednoczenia ziem ukraińskich". W 1940 roku
Rumunia zrzekła się na rzecz USRR
Bukowiny i południowej
Besarabii.
W 1945 roku wszystkie nabytki sowieckie z 1939 roku zostały uznane. Ponadto do USRR przyłączono tereny
Rusi Zakarpackiej. Ukrainę przyjęto wraz z sowiecką
Białorusią i
Rosją do
ONZ jako pełnoprawnego członka, co miało być nagrodą za walkę z
faszyzmem. W rzeczywistości
Stalinowi chodziło o wzrost wagi głosów sowieckich podczas decydujących głosowań w Zgromadzeniu Ogólnym.
Ukraina obejmowała po
II wojnie światowej teren 603 716 km² (w 1954
Rosyjska SRS podarowała Ukraińskiej
Krym) i w 1984 roku liczyła 50,667 milionów ludności. Graniczyła z sowiecką Białorusią i Rosją.
W 1986 roku Ukrainą wstrząsnęła
awaria elektrowni w
Czarnobylu, którą władze z początku starały się bagatelizować. Główne szkody poczyniła ona jednak na sąsiedniej
Białorusi.
Sowiecka Ukraina przestała oficjalnie istnieć 16 grudnia 1991, gdy uznane zostało
niepodległe państwo ukraińskie. Przywrócono mu tradycyjne godło, hymn oraz wybrano nowe władze.