Unix Time-Sharing System (pisane również jako
UNIX, choć nie jest to
skrót - nazwa "UNIX" jest
kalamburem określenia
MULTICS, który był wzorem dla Uniksa) to
system operacyjny napisany w 1969 w
Bell Labs (UNIX System Laboratories, USL) przez
Dennisa Ritchie i
Kena Thompsona. Rozwijany później w bardzo dynamiczny
sposób, co zaowocowało powstaniem wielu odmian i
implementacji.
Jednym z najważniejszych założeń projektowych Uniksa jest
reguła KISS. Najbardziej charakterystycznym tego przejawem jest traktowanie wszystkiego w Uniksie jako
pliku.
Dziedzictwo Uniksa w informatyce
Unix wywarł wielki wpływ na dzisiejszą informatykę, tak bezpośredni jak i pośredni. To jemu zawdzięczają swoją popularność
język C i
reguła KISS, a ślady Uniksa można znaleźć nawet w zapisie
katalogów w
DOS-ie (znak "/" został tylko zastąpiony podobnym symbolem "\").
Współcześnie Unix - choć jest nazwą zastrzeżoną dla Open Group - stał się
synonimem całej rodziny systemów wywodzących się od pierwotnego pnia lub
klonów zgodnych ze zestandaryzowanymi normami (
POSIX,
Single UNIX Specification):
GNU/Linux,
IBM OS/390,
GNU/Hurd. W obrębie Uniksów wywodzących się z pierwotnego wydania wyróżnia się dwie zasadnicze gałęzie: pochodne
Systemu V oraz rodzinę
BSD, choć z czasem ten podział staje się coraz mniej wyraźny.
Z Uniksa wywodzi się wiele bardzo ważnych dla informatyki technologii, m.in.:
TCP/IP, rekursywny system plików,
NFS,
pamięć stronicowa,
DNS,
poczta elektroniczna czy
FTP.
Sytuacja formalno-prawna
Sytuacja formalno-prawna Uniksa jest obecnie złożona i nie w pełni ustalona, co wynika z jego długiej historii oraz burzliwego rozwoju w postaci wielu osobnych, nieskoordynowanych pomiędzy sobą wersji wydawanych przez różne firmy. Na trudną sytuację składają się głównie kwestie praw do nazwy, posiadania kodu źródłowego oraz praw autorskich i patentowych, rozsiane między wiele podmiotów i często zmieniające właścicieli, i dlatego będące przedmiotem różnych sporów
prawnych.
Nazwa UNIX jest zastrzeżonym
znakiem handlowym Open Group,
przemysłowego konsorcjum zajmującego się
standaryzacją rodziny kompatybilnych systemów. USL stanowią dziś część Lucent Technologies (wcześniej należały także do
HP).
Oryginalny
kod źródłowy opracowany w
AT&T długo krążył między kolejnymi właścicielami. W 1993 został kupiony przez
Novella, a od 1995 należy do firmy Santa Cruz Operations (
SCO), kupionej w 2000 przez dystrybutora Linuksa,
Calderę. W wyniku nierozstrzygniętego do dziś
procesu w sprawie
Linuksa, jaki SCO/Caldera nieoczekiwanie wytoczyło
IBM-owi 6 marca 2003, Novell oświadczył, że umowa nie obejmowała przekazania
praw autorskich, których pozostaje dysponentem. Zdają się to potwierdzać późniejsze próby ich uzyskania od Novella przez SCO. Dodatkową komplikację w sprawie stanowi fakt, że różne części kodu Uniksa były nieraz publikowane na różnych
licencjach.
W czerwcu 1994 został zakończony ugodą istotny dla rozwoju wolnych Uniksów (tzw.
freenix) spór między AT&T (a później Novellem) a Uniwersytetem Kalifornijskim w
Berkeley, na mocy której BSD (wówczas w wersji 4.4BSD Lite) zostało uznane za wolne od
roszczeń.
Polecenia
Dawne Uniksy
Ważniejsze współczesne Uniksy
Legenda: (B) - pochodne BSD, (V) - pochodne Systemu V, (x) - klony Uniksa, napisane od podstaw
- AIX - system stworzony w firmie IBM (VB)
- ASV - Atari System V, derywat Systemu V opracowany przez Atari dla komputera Atari TT
- A/UX - pierwszy Unix firmy Apple Computer
- BSD/OS - wcześniej znany jako BSD/386, opracowany w firmie BSDI, bliski krewny FreeBSD, NetBSD i OpenBSD (B)
- Darwin - uniksowa podstawa systemu Mac OS X, oparta na mikrojądrze Mach pochodna NeXTStep, Rhapsody oraz FreeBSD (B)
- FreeBSD - powstaje w ramach wolnego projektu (B)
- GNU/Hurd - oparty na jądrze Mach, tworzony w ramach projektu GNU fundacji FSF (x)
- GNU/Linux - Linux jest uniksopodobnym jądrem napisanym przez Linusa Torvalds, opakowanym w narzędzia GNU (x)
- HPUX - odmiana Uniksa powstała w firmie Hewlett-Packard (V)
- IRIX - multimedialny 64-bitowy Unix stworzony dla komputerów Silicon Graphics (V)
- Minix - klon Uniksa napisany od podstaw dla komputerów PC przez Andiego Tannenbauma, nierozwijany (x)
- MiNT - klon Uniksa (hybryda Uniksa i TOS-u) napisany od podstaw dla komputerów Atari ST przez Erica R. Smitha, rozwijany do tej pory (x)
- NetBSD - wysoce przenośny system tworzony w ramach otwartego projektu, jak FreeBSD (B)
- NeXTStep - opracowany w firmie NeXT na bazie jądra Mach, obecnie w Apple (B)
- OpenBSD - wywodzi się z NetBSD, także otwarty projekt (B)
- Plan9 - koncepcyjny derywatyw Uniksa powstały w pracowniach Bell Labs (V)
- QNX - klon Uniksa powstały z myślą o systemach wbudowanych (x)
- Sinix - wersja Uniksa opracowana przez niemiecką firmę Siemens-Nixdorf na bazie Xeniksa (V)
- Solaris - Unix powstały w Sun Microsystems, zastąpił SunOS (V)
- SunOS - nierozwijany już Unix Sun Microsystems dla systemów z procesorami SPARC (B)
- Tru64 - rozwojowa wersja Digital UNIX z DEC dla 64-bitowych procesorów Alpha (B)
- Ultrix - odmiana Uniksa stworzona w firmie DEC, zastąpił go Digital UNIX (B)
- UNICOS - system stworzony dla superkomputerów Cray
- UnixWare - bezpośredni derywat Systemu V powstały w Novellu, obecnie kod należy do SCO (V)
- Xenix - pierwszy Unix na PC i8088, opracowany dla MS przez SCO (V)