Tarnowskie Góry - (niem.
Tarnowitz, łac.
Montes Tarnovicenses), miasto w
województwie śląskim na Garbie Tarnogórskim. Siedziba
powiatu tarnogórskiego. Zamieszkiwane przez 61 642 mieszkańców (30 VI 2004 r.).
br />
Historia Tarnowskich Gór
Nazwa miasta pochodzi od nazwy wsi Tarnowice (obecnie dzielnica - Stare Tarnowice) i słowa
gory co w po staropolsku oznaczało kopalnie.
Historia miasta jest bardzo związana w wydobyciem rud
srebra,
ołowiu i
cynku. Według legendy, pierwszą bryłę kruszcu srebronośnego wyorał chłop Rybka około 1490 roku. Od tego czasu na teren dzisiejszego miasta zaczęli przybywać osadnicy, powstawały pierwsze osady górnicze.
Ówczesny właściciel ziem
Jan II książę opolsko-raciborski oraz margrabia
Jerzy von Ansbach w 1526 roku nadali powstającemu miastu przywilej wspierający górnictwo tj. "akt wolności górniczej". W tym samym roku Tarnowskie Góry otrzymały
prawa miejskie, a w dwa lata później ogłoszony został tzw.
Ordunek gorny. Jest to okres szybkiego rozwoju górnictwa rud srebronośnych oraz miasta, w którym równie intensywnie rozwija się
handel i
rzemiosło, wybudowano wiele istniejących do dziś
kamienic.
W połowie XVI wieku Tarnowskie Góry były największym ośrodkiem górnictwa kruszcowego na
Górnym Śląsku, ale także jednym z największych w Europie. Wielu zwolenników znalazła tu
reformacja. Jej utrwalenie nastąpiło po śmierci
Jana II Dobrego (1532), kiedy miasto przeszło pod panowanie Hohenzollernów. W 1529 r. protestanci wybudowali pierwszy drewniany kościół, a w dwa lata później na jego miejscu - murowany.
W 1531 utworzono różnowierczą szkołę, której rektorem na przełomie XVI i XVII wieku był Daniel Franconius, wybitny ariański pedagog i poeta. Świetności miasta kres położyła wojna trzydziestoletnia (1618-1648). W 1676 w Tarnowskich Górach wybuchła zaraza, która ustąpiła po "procesji błagalnej" do
Piekar. Na pamiątkę tego zdarzenia tarnogórzanie zobowiązali się udawać corocznie w niedzielę po 2 lipca do Sanktuarium Matki Boskiej Piekarskiej. Tradycja ta trwa do dzisiaj.
16 grudnia 1740 roku, wkroczeniem wojsk pruskich na Śląsk, rozpoczęły się wojny śląskie. Po zakończeniu pierwszej z nich w 1742 miasto przechodzi spod panowania
austriackiego pod
pruskie. W latach 80-tych
XVIII wieku powstaje rządowa kopalnia i huta "Fryderyk" - nazwana od królewskiego imienia, w której w 1788 uruchomiono jedną z pierwszych na kontynencie europejskim, sprowadzoną z
Anglii,
maszynę parową do odwadniania wyrobisk górniczych.
W 1803 roku otwarto pierwszą szkołę górniczą, kilkanaście lat później wydrążono nową sztolnię "Fryderyk", założono drukarnię, wybrukowano rynek i ulicę Krakowską i Lubliniecką, założono nowe fabryki i hutę żelaza, rozpoczęto budowę wodociągów miejskich. Również wtedy powstała Spółka Bracka jako instytucja ubezpieczająca górników. W 1857 r. uruchomiono pierwszą linię kolejową do
Opola. Rozwój miasta przypieczętowuje powstanie w 1873 Starostwa Tarnogórskiego.
Na początku XX wieku wyczerpują się zasoby rud i kończy się wydobycie kruszcu. W 1922 r. w wyniku
powstań śląskich i plebiscytu miasto przeszło do
Polski.
Królestwo Czech
- Sebastian Weider - 1570
- Malcher Cigan - 1580
- Stanisław Szymkowicz - 1597
- Jakub Gruzełko - 1617
- Chrystian Kraker - 1648
- Marcin Treßnag - 1692-1693
- Kasper Eckartt - 1694
- Alexander Zucher - 1695-1698
- Marcin Treßnag - 1699, 1701-1703
- Adam Dzielawski - 1705
- Bernard Bordolo - 1707-1709, 1714
- Andrzej Pusan - I-VI 1721
- Bernard Petrasch - VII-XII 1721
- Bernard Bordolo - 1724
- Wacław Weiztenäcker - 1725
- Jan Fryderyk Braüschek - 1726-1727
- Bernard Bordolo - I-VI 1731
- Wacław Weitzenäcker - VII 1731 - VI 1733
- Jan Dzielawsky - VII 1733 - VI 1734
- Wacław Weitzenäcker - VII 1734 - VI 1735
- Jan Jarząbek - VII 1735 - 1736
- Jan Schomann - VII 1737 - 1738
Królestwo Prus
- Wacław Weitzenäcker - 1743
- Franciszek Bernardus - 1754
- Jan Baumgardt - 1767
- Cochler - 1808
- Kaliszek - 1822
- Józef Waniek - 1841
- Antoni Klausa - 1842-1849
- Rudolf Malchow - 1849-1860
- Hugo Jacobi - 1861-1867
- Henryk Engel - 1867-1876
Cesarstwo Niemieckie
- Wilhelm Vattmann - 1876-1877
- Hildebardt Guericke - 1877-1879
- Edward Henke - 1880-1892
- Szymon Kotitschke - 1892-1901
- Ryszard Otte - 1902-1921
II Rzeczypospolita
- Leopold Michatz - 1922-1933
- Fryderyk Antes - 1934-1939
- Jan Grzbiela - I - 2 IX 1939
II wojna światowa - III Rzesza
- Friedrich Kuhnert - 2 - 16 IX 1939 (burmistrz komisaryczny)
- Victor Tschauder - 16 IX 1939 - 23 I 1945 (do 1 V 1940 burmistrz komisaryczny)
Polska Rzeczypospolita Ludowa
(formalnie Ludowa od 1952)
- mjr Kozłow - radziecki komendant wojskowy miasta
- Józef Marek - 25 I - 6 VIII 1945
- ...
III Rzeczypospolita
- Piotr Hanysek - 1989-2002
- Kazimierz Szczerba - od 2002
Panowie Tarnowskich Gór
1808 - w wyniku reform w państwie pruskim, miasta uzyskały niezależność.
Sławni goście
Miasto na przestrzeni dziejów odwiedziło wiele znanych osób:
- królowie polscy
- królowie pruscy (z dynastii Hohenzollernów):
- król szwedzki Karol XII (z dynastii Wittelsbachów),
- car Rosji i król Polski Aleksander I, 1820
- poeta Johann Wolfgang Goethe, 1790
- Ignacy Krasicki, 1796
- Józef Wybicki, 1804
- Julian Ursyn Niemcewicz, 1821
- Robert Koch (późniejszy noblista), 1875
- Naczelnik Państwa Józef Piłsudski, 1922
- Prezydent Polski Stanisław Wojciechowski, 1923
- biskup katowicki (późniejszy Prymas Polski) August Hlond, 1923
- były Prezydent Szwajcarii, Felix Calonder, Przewodniczący Komisji Mieszanej dla Górnego Śląska (mieszkał w Świerklańcu jako gość księcia Guidotto Henckel von Donnersmarcka), 1924-1937
Herb miasta
Od 1529 Urząd Górniczy, pełniący również funkcje administracyjne, używał godła otrzymanego od Jana II Opolskiego - tarczy dwudzielnej, na której w górnym polu na niebieskim tle znalazło się złote skrzydło orła Piastów górnośląskich, w dolnym dwa skrzyżowane narzędzia górnicze: złoty pyrlik i żelazko.
25 lipca 1562 roku
Jerzy Fryderyk von Ansbach nadał miastu herb - tarczę trójdzielną składającą się ze złotego skrzydła na czarnym tle, młotków i pół czarnego orła pochodzącego z herbu
Hohenzollernów na srebrnym tle.
Od początku lat 50-tych XX wieku miasto używało jako herbu godła górniczego z 1529 roku.
W 2002 roku Rada Miasta jednomyślnie przywróciła herb nadany przez Jerzego Fryderyka von Ansbach.
Dzielnice Miasta
Jednostki stacjonujące po 1945
Turystyka
Regionalna prasa
Tygodnik. Czasopismo o najdłuższej tradycji w dzisiejszych Tarnowskich Górach - istnieje od 1956 r. Ukazuje się we wtorki.
Cotygodniowy dodatek do Dziennika Zachodniego. Ukazuje się w piątki.
- "Przegląd Tarnogórski"
- "Kurier Tarnogórski"
Dwutygodnik. Wydawcą był Urząd Miejski w Tarnowskich Górach. W okresie od 7 grudnia 2000 r. do 7 listopada 2002 r. na zlecenie Urzędu czasopismo wydawała
Oficyna Monos.
Okolicznościowa jednodniówka. Wydawana przez spółkę "Flash" w okresie święta "Gwarków". Ukazały się tylko cztery numery.
Miesięcznik. Czasopismo wydawane przez
Oficynę Monos na zlecenie Starostwo Powiatowe w Tarnowskich Górach w okresie od września 2001 r. do kwietnia 2003 r. Ukazało się tylko dwanaście numerów. Formalnie miesięcznik. Faktycznie ukazywał się bardzo nieregularnie.
Kwartalnik. Czasopismo historyczne wydawane od 2000 r. przez
Oficynę Monos. Ukazuje się cztery razy w roku: Wielkanoc, początek wakacji, święto miasta "Gwarki", Boże Narodzenie.
Wybrana literatura
- Historia Tarnowskich Gór, p. red. prof. Jana Drabiny, Tarnowskie Góry 2000
- Herb i barwy Tarnowskich Gór, A. Kuzio-Podrucki, D. Woźnicki, Tarnowskie Góry 2002