Stany Zjednoczone Ameryki (United States of America, United States, w skrócie: USA, US) – państwo położone
Ameryce Północnej. Graniczy z
Kanadą od północy i
Meksykiem od południa; od wschodu granicę kraju stanowi
Ocean Atlantycki, a od zachodu
Ocean Spokojny. Trzecie państwo świata pod względem terytorium (po
Rosji i
Kanadzie) oraz trzecie pod względem liczby ludności (po
Chinach i
Indiach).
Ustrój polityczny
Podział władzy:
Konstytucja USA (przyjęta 17 września 1787, weszła w życie 4 marca 1789) wprowadziła
trójpodział władzy oraz system "hamulców i równowagi", polegający na wzajemnym równoważeniu się różnych rodzajów władz.
Władzę wykonawczą sprawuje
prezydent (obecnie
George W. Bush), który jest jednocześnie głową państwa i szefem rządu (
administracji). Prezydent (i
wiceprezydent) wybierany jest w formalnie pośrednich
wyborach powszechnych na czteroletnią kadencję, może powtórnie sprawować urząd tylko raz. Rząd jest powoływany przez prezydenta po uzyskaniu aprobaty
Senatu.
Władzę ustawodawczą sprawuje
Kongres, składający się z dwóch izb:
Izby Reprezentantów (izba niższa) i Senatu (izba wyższa). Izba Reprezentantów ma kadencję 2-letnią, liczy 435 członków, jest wyłaniana w wyborach powszechnych i bezpośrednich; liczba reprezentantów poszczególnych stanów jest proporcjonalna do liczby ich mieszkańców (każdy stan musi mieć co najmniej 1 przedstawiciela). Senat ma kadencję 6-letnią, liczy 100 członków, wszystkie stany mają równą reprezentancję — po 2 senatorów (co 2 lata odnawia się 1/3 składu w wyborach częściowych); stołeczny Dystrykt Kolumbii nie ma reprezentacji w Kongresie. Na czele władzy sądowniczej stoi
Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych (nie mylić z Sądami Najwyższymi poszczególnych stanów i wspólnot).
Przestrzeganie praw i swobód
W raporcie
"Freedom in the World 2005", ogłoszonym przez
Freedom House, USA znalazły się w kategorii państw „Wolne” ze wskaźnikiem 1.0 w 7-stopniowej skali. Zobacz:
Freedom in the World 2005 (s. 21).
Raport "Freedom in the World" jest efektem monitorowania przez organizację Freedom House zmian w zakresie respektowania i ochrony przez władze państwowe praw politycznych (swoboda działalności konkurencyjnych partii polit., wolne wybory) i wolności obywatelskich (religijnych, etnicznych, ekonomicznych, językowych, praw kobiet i rodziny, wolności osobistych, wolności prasy, przekonań i stowarzyszeń) w 192 krajach i 14 największych terytoriach zależnych i spornych. Raport ocenia państwa i terytoria w skali od "1" (najlepszy) do "7" (najgorszy) i kwalifikuje do jednej z 3 kategorii: "Wolne", "Częściowo wolne" i "Bez wolności" Raporty są opracowywane od 1972 r.
Wolność prasy i mediów:
Partie polityczne
W Stanach Zjednoczonych istnieje system wielopartyjny, ale faktycznie politykę kontrolują jedynie dwie partie: Demokraci (
Partia Demokratyczna) i Republikanie (
Partia Republikańska). Ponadto w kraju istnieje kilkanaście partii politycznych, ale ich dostęp do życia publicznego jest znikomy. Zazwyczaj jedna partia kontroluje przez dekady konkretny powiat. W przypadku przejęcia władzy w legislaturze stanowej, wszystkie kluczowe stanowiska są obsadzane przez współpracowników jednej partii.
Lista
partii politycznych w USA:
- Republikanie
- Demokraci
- Liberałowie
- Zieloni
Ponad 295 mln ludności (275,6 mln w roku 2000). Ponad 1/3 przyrostu ludn. stanowi
imigracja, gł. z Meksyku, wschodniej Azji i Europy. Ponad 77% ludn. mieszka w miastach, wśród których wyróżniają się wielkie aglomeracje miejskie (ludność w mln):
Nowy Jork 21,1,
Los Angeles -
San Diego 16,4,
Chicago 9,3,
San Francisco-
Oakland (Bay Area) 7,1,
Waszyngton -
Baltimore 7,0,
Filadelfia 6,1,
Boston 5,7,
Detroit 5,3,
Dallas - Fort Worth 4,4,
Houston 4,2.
W 61 obszarach metropolitalnych, liczących w kwietniu 2000 roku co najmniej milion mieszkańców, żyło 138,4 mln mieszkańców, czyli połowa ludności.
Średnia gęstość zaludnienia 30,2 os./km²
- Grupy rasowe: ludność biała 77,1%, ludność czarna 12,9%, Azjaci 4,2%, Indianie i rodowici alaskańczycy 1,5%, Hawajczycy i wyspiarze Pacyfiku 0,3%, inni 4% (2000).
- Religie: protestancka 52%, rzymskokatolicka 24%, mormoni 2%, żydowska 1%, muzułmanie 1%, inne 10%, żadna 10% (2002).
- Piśmienność: 97% populacji w wieku powyżej 15 lat jest piśmienna.
Gospodarka
Największa i najsilniejsza technologicznie gospodarka świata.
Rozwinięty
przemysł samochodowy (wielkie koncerny, m.in.:
General Motors,
Ford Motor Company,
Chrysler), petrochemiczny (Exxon Mobil), elektroniczny (
IBM), energetyczny (
General Electric), lotniczy i kosmiczny (
Lockheed, Douglas Aircraft Company,
Boeing, maszynowy, metalurgiczny, włókienniczy, chemiczny, farmaceutyczny, kosmetyczny, spożywczy (mięsny, młynarski, mleczarski, owocowo-warzywny), drzewny, celulozowo-papierniczy.
Największy producent żywności na świecie. Użytki rolne stanowią 46% powierzchni. Uprawia się:
kukurydzę, soję,
jęczmień,
sorgo,
bawełnę,
tytoń,
drzewa owocowe,
warzywa. Hodowla
bydła, trzody chlewnej,
drobiu.
- Produkt krajowy brutto:
- 11,75 bln USD (2004, przy zachowaniu parytetu siły nabywczej, pzp)
- PKB na 1 mieszkańca (2004, pzp): 40,100 USD
- Realny wzrost PKB (2004): 4,4%
- W strukturze PKB (2004) udział rolnictwa wynosi 0,9%, przemysłu 19,7%, usług 79,4%.
- Budżet:
- dochody: 1,862 bln USD.
- wydatki: 2,338 bln USD.
- Dług publiczny: 65% PKB (2004).
- Dług zagraniczny: 1,4 bln USD (2001).
- Rezerwy w złocie i walutach : 85,94 mld USD (2003).
- Struktura zatrudnienia (2004): usługi 76,6%, przemysł i transport 22,7%, rolnictwo, leśnictwo i rybołówstwo 0,7%.
- Handel zagraniczny:
- Eksport: 795 mld USD. Eksportuje się głównie: dobra inwestycyjne, samochody, środki zaopatrzenia przemysłu, materiały surowe, dobra konsumpcyjne, produkty rolne, do: Kanady (23,4%), Meksyku (13,5%), Japonii (7,2%), Wielkiej Brytanii (4,7%).
- Import: 1,476 bln USD. Importuje się ropę i produkty petrochemiczne, maszyny, samochody, dobra konsumpcyjne, materiały surowe, żywność i napoje, z: Kanady 17,4%, Chin 12,5%, Meksyku 10,7%, Japonii (9,3%), Niemiec (5,3%).
- Inflacja: 2,5% (2004).
- Bezrobocie: 5,5% (2004).
- Ludność poniżej granicy ubóstwa: 12%
Kultura
Święta państwowe
Data
| Polska nazwa
| Oryginalna nazwa
|
4 lipca
| Dzień Niepodległości
| Independence Day
|
Rankingi międzynarodowe