i
Leszna
)
Sport żużlowy to
sportowe wyścigi
motocyklowe na torach owalnych.
Istnieje kilka odmian sportu żużlowego: najstarszą i najpopularniejszą jest tzw. żużel klasyczny - na torach o długości 250-400 m o sypkiej nawierzchni. W
Niemczech,
Belgii i
Holandii popularniejszy jest żużel na długich, trawiastych torach (ponad 400 m). Z kolei w części krajów byłego
ZSRR na równi z żużlem klasycznym stoi żużel na lodzie.
Nazwa
żużel oraz popularne określenie
czarny sport wywodzą się z czasów, kiedy na torach stosowano jedynie czarne nawierzchnie żużlowe, obecnie wyparte przez specjalne mieszanki
granitu. W Polsce istnieje już tylko jeden czynny tor z tradycyjną nawierzchnią żużlową - w
Krośnie.
Zasady
W żużlu na torach klasycznych zawodnicy ścigają się zazwyczaj przez cztery okrążenia, ze startu wspólnego, w każdym wyścigu (zwanym biegiem) startuje zwykle czterech żużlowców. Zawody rozgrywa się w formie indywidualnej, lub drużynowej bądź parami, sumując punkty uzyskane przez zawodników danej drużyny. Za zwycięstwo w biegu zawodnik (oraz odpowiednio drużyna) uzyskuje 3 punkty, za drugie miejsce 2, za trzecie odpowiednio 1 pkt. Zawodnik, który do mety dotrze ostatni lub wyścigu nie ukończy (niezależnie, czy z powodu defektu sprzętu, wykluczenia czy upadku), nie otrzymuje punktów.
W zawodach indywidualnych każdy zawodnik zazwyczaj prezentuje się na torze pięciokrotnie (w zależności od ustalonej tabeli biegów - czyli obsady każdego biegu), spotykając się jednokrotnie z każdym innym zawodnikiem. Nieraz stosuje się odmienną tabelę biegową, odpowiadającą systemowi pucharowemu np. w
tenisie - rezultat każdego biegu decyduje o obsadzie następnych; najsłabsi odpadają, a najlepsi w ostatnim biegu spotykają się w finale, który decyduje o końcowym triumfie. Na takich zasadach w latach 1998-2004 rozgrywano turnieje
Grand Prix, wyłaniające
mistrza świata.
Wśród zawodów drużynowych wyróżnia się mecze (2 drużyny) oraz czwórmecze (4 drużyny), rzadziej trójmecze, pięciomecze itd. W przypadku meczów z udziałem dwóch drużyn, w każdym wyścigu bierze udział po dwóch zawodników z każdej drużyny, zgodnie z tabelą biegową.
Trener zazwyczaj nie ma możliwości wprowadzania dowolnych zmian (każdy za każdego) - istnieją szczegółowe przepisy stosowania rezerwy, w normalnej sytuacji pozwalające zastępować jedynie zawodnikami młodzieżowymi, a pozostałymi jedynie w przypadku dużej różnicy punktowej pomiędzy zespołami lub kontuzją. Przepisy różnią się w zależności od kraju - np. liga szwedzka stosuje 16-biegową tabelę wyścigów, a
polska i angielska 15-biegowe, lecz zupełnie odmienne.
Żużel na długich lub trawiastych torach od żużla klasycznego pod względem zasad różni się z reguły większą ilością zawodników w jednym biegu, nieraz większą ilością okrążeń i odpowiednio zmodyfikowaną punktacją.
Motocykl żużlowy
Obecnie
motocykle stosowane w sporcie żużlowym są specjalnymi konstrukcjami, przeznaczonymi tylko do wyścigów. Nie posiadają
skrzyni biegów ani
hamulców, konstrukcyjnie przystosowane są do jazdy wyłącznie w lewo oraz do pokonywania łuków ślizgiem kontrolowanym. Ich
silniki mają pojemność do 500 cm³, produkują je praktycznie dwie fabryki na świecie - Jawa w
czeskim Divisovie oraz
włoski GM. Zanim nowy silnik zostanie wykorzystany w wyścigu, zazwyczaj przechodzi
tuning, który wykonuje jedynie niewielka grupa specjalistów, a jakość ich usług jest ważnym czynnikiem niezbędnym do osiągnięcia sukcesu.
Motocykle do jazdy na żużlu muszą ponadto spełniać kryteria określone w regulaminach sportu żużlowego, m.in.:
- muszą mieć układ wydechowy odpowiadający przepisom FIM, z limitem głośności do 98 dB, oryginalnych, bez żadnych zmian i ulepszeń,
- we wszystkich zawodach mogą być używane tylne opony dowolnej marki i dowolnego typu, mające ważną homologację FIM na dany rok; niedozwolone jest ich podgrzewanie ani żadna inna modyfikacja,
- nie wolno naprawiać kierownic z lekkich stopów poprzez spawanie,
- niedozwolone jest stosowanie tytanu i jego stopów w silniku i podwoziu motocykla,
- w zawodach nie wolno używać innych motocykli niż podanych w zgłoszeniu dostarczonym organizatorowi zawodów,
- minimalna waga motocykla nie może być mniejsza niż 77 kg.
Motocykl, który nie spełnia powyższych wymogów, lub jego konstrukcja lub stan zagrażają bezpieczeństwu zawodników, nie zostaje dopuszczony do startu przez sędziego zawodów.
Mistrzostwa świata
Rozgrywki o randze mistrzostw świata prowadzone sa przez Międzynarodową Federację Motocyklową . Na torach "klasycznych" corocznie odbywają się:
Mistrzostwa Europy
Z kolei imprezy żużlowe o randze mistrzostw Europy organizowane są przez Europejską Unię Motocyklową . Należą do nich:
Inne rozgrywki międzynarodowe
- Puchar MACEC (dla federacji krajów Europy Środkowej)
- Mitropa Cup (rozgrywki krajów europejskich z żużlowej "drugiej linii")
Dawne rozgrywki:
- Mistrzostwa Świata Par (1970-93)
- Indywidualny Puchar Europy (1986-93)
Rozgrywki w Polsce
W
Polsce za rozgrywki żużlowe odpowiada GKSŻ (Główna Komisja Sportu Żużlowego), wydzielona jednostka
Polskiego Związku Motorowego. Organizuje ona corocznie:
Rozgrywki na świecie
Sport żużlowy nie jest popularny na całym świecie - rozbudowany system regularnych rozgrywek ligowych, oprócz Polski, posiada jedynie kilka państw:
Ponadto w
Czechach,
Finlandii,
Norwegii,
Węgrzech,
Niemczech,
Włoszech, a także wspólnie w
Austrii,
Słowenii i
Chorwacji prowadzone są rozgrywki drużynowe w formie czwórmeczów.
Rozgrywki jedynie indywidualne bądź na znikomą skalę prowadzi się oprócz tego w
USA,
Australii,
Nowej Zelandii,
Kanadzie,
RPA,
Argentynie,
Holandii,
Belgii,
Francji oraz
Rumunii.