Siedmiogród, zwany także Transylwanią (
węg. Erdély, niem. Siebenburg), to
kraina historyczna położona na
Wyżynie Siedmiogrodzkiej w centralnej
Rumunii. Jego wschodnią i południową granicę stanowią
Karpaty, zachodnią – w przybliżeniu – Góry Bihorskie, zaś północną – pasmo Gór Rodniańskich.
Teren dzisiejszego Siedmiogrodu w starożytności został zasiedlony przez
Daków, których państwo zostało podbite w 106 r. przez cesarza
Trajana i włączone do
Cesarstwa Rzymskiego jako prowincja
Dacja (szczególną uwagę
Rzymian przyciągnęły istniejące tutaj kopalnie złota). Panowanie rzymskie trwało do końca
III w. Po wycofaniu się Rzymian teren ten objęty był
"wędrówką ludów", osiedlali się tu m.in.
Słowianie. Siedmiogród znajdował się kolejno pod mniej lub bardziej ścisłą kontrolą
Gepidów (
V-
VI w.),
Awarów (
VII-
VIII w.), wreszcie
Węgrów, którzy ostatecznie podbili Siedmiogród w pierwszych latach
XI w. Mozaiki ludnościowej dopełnili królowie węgierscy w
XII w., kiedy to zorganizowali oni tutaj intensywną akcję osadniczą chłopów pochodzących z rejonów dzisiejszych
Niemiec i
Holandii – zwanych dzisiaj Sasami siedmiogrodzkimi.
Pozostający pod panowaniem węgierskim Siedmiogród leżał na linii frontu. Nękali go
Pieczyngowie, wobec czego król węgierski Andrzej II sprowadził tutaj
Krzyżaków, których osadził w południowo-wschodniej części Siedmiogrodu w 1211 r. – ich obecność była krótka, do 1225 r. W 1241 r. podczas wielkiego najazdu
Tatarów na Europę środkową, jeden z oddziałów osłonowych spustoszył Siedmiogród. Wkrótce potem od południa pojawiło się niebezpieczeństwo tureckie, wraz z sięgnięciem
Imperium Osmańskiego do
Wołoszczyzny. Walka
Węgier z
Turkami znalazła swój finał w pierwszej połowie
XVI w. i zadecydowała o losie Siedmiogrodu na dwa następne stulecia. W 1526 r. w
bitwie pod Mohaczem siły węgierskie zostały rozgromione, poległ też, nie pozostawiając potomka król
Ludwik II Jagiellończyk. Do walki z najeźdźcą tureckim dołożyły się wówczas walki o tron węgierski – między
Habsburgami a Janem Zapolyą, dotychczasowym wojewodą siedmiogrodzkim, który koronował się na króla węgierskiego. Wojna zakończyła się w 1541 r. podziałem
Węgier. Siedmiogród został księstwem, uzależnionym od
Imperium Osmańskiego. Jego władcą został syn Jana Zapolyi – Jan II Zygmunt Zapolya. Północno-zachodnia część Siedmiogrodu (m.in. z
Koszycami pozostała częścią habsburskich Węgier (powróciła do Siedmiogrodu w 1608 r., by bezpowrotnie wrócić do Habsburgów w 1658 r.).
Przez następne półtora stulecia Siedmiogród niezmiennie pozostawał uzależniony od
Turków, choć sięgały tu również interesy
Austrii i
Polski. Ostatnie ćwierćwiecze
XVI w. to epoka książąt z rodu
Batorych – jeden z nich,
Stefan Batory został wybrany królem polskim (książę siedmiogrodzki od 1571, król polski od 1576, zmarł 1586). Wśród książąt prowadzących intensywniejszą politykę międzynarodową wymienić należy też
Gabora Bethlena, który walczył przeciwko
Habsburgom podczas
wojny trzydziestoletniej, oraz
Jerzego II Rakoczego, uczestniczącego z próbie rozbioru Polski podczas
potopu szwedzkiego. Okres panowania osmańskiego to także okres przemian wewnętrznych, szczególnie w
XVI w. – wówczas dotarła na ten teren
reformacja, odnosząc sukces, którego trwałości nie zaszkodziła w żaden sposób
kontrreformacja, w kraju wybuchały też powstania chłopskie.
Likwidację księstwa siedmiogrodzkiego i przyłączenie jego do
Austrii przyniósł pokój w Karłowicach w 1699 r. kończący przegraną przez
Imperium Osmańskie długą wojnę. Postanowienia tego traktatu potwierdziły stan faktyczny, gdyż
Habsburgowie sprawowali bezpośrednią kontrolę nad Siedmiogrodem już od 1690 r. Wówczas zmarł ostatni książę siedmiogrodzki Michał Apafy, godność książęcą przyjął zaś cesarz
Leopold I – oznaczało to, że Siedmiogród nie został przyłączony do Królestwa Węgierskiego, a stał się niezależną od
Węgier odrębną prowincją Monarchii, faktycznie administrowaną przez mianowanego przez cesarza gubernatora. Prób zmiany tego stanu szukał Franciszek Rakoczy, który wzniecił powstanie antyhabsburskie w 1703 r., ogłosił się księciem siedmiogrodzkim w 1704 r., jednak po kilku latach walk ostatecznie poniósł klęskę 1711 r. i udał się na wygnanie. Odtąd Siedmiogród przez dłuższy czas był peryferyjną prowincją monarchii habsburskiej.
Zmiana tego stanu nastąpiła wskutek
Wiosny Ludów. Rewolucja, którą wzniecili Węgrzy, jako jeden ze swoich postulatów miała przyłączenie Siedmiogrodu do Korony Węgierskiej – porażka rewolucji jednak zadecydowała o chwilowym niepowodzeniu tego zamierzenia. Większość walk tego zrywu odbyła się na terytorium tej prowincji, stamtąd także pokonani (wśród nich
Józef Bem) ewakuowali się do Turcji. Austriacy ponownie rozdzielili obydwie prowincje, zniemczyli administrację. Czego jednak nie udało się osiągnąć drogą walki zbrojnej, dała Węgrom polityka – kompromis z roku 1867 prowadzący do powstania
Austro-Węgier spowodował przyłączenie Siedmiogrodu do Węgier i – z kolei – rozpoczęcie intensywnej polityki madziaryzacyjnej.
Dopiero rok 1918 przyniósł trwalszą zmianę przynależności Siedmiogrodu: prowincję tą przejęli z rąk wycofującej się armii austro-węgierskiej podążający za nią żołnierze rumuńscy, a to przesunięcie granic ostatecznie potwierdził
traktat w Trianon (1920 r.). Jeszcze w czasie
II wojny światowej Węgrzy upomnieli się o część jego terytorium (1940, Rumunia ustąpiła pod naciskiem hitlerowskich
Niemiec), ale ostatecznie po wojnie Siedmiogród włączono do Rumunii (co potwierdził traktatu z 1947 r.) – jej częścią pozostaje on do dzisiaj. W latach 1952-1967 na terenie części Siedmiogrodu istniał Węgierski Okręg Autonomiczny. Obecnie również pojawiają się głosy na temat przyznania Siedmiogrodowi
autonomii – kraj ten wyraźnie wyróżnia się na tle dwóch pozostałych głównych krain historycznych
Rumunii, zarówno pod względem narodowościowym (mieszanka etniczna Rumunów, Węgrów, Sasów i wielu innych), jak i religijnym (prawosławni stanowią tu znacząco mniejszy odsetek niż w pozostałych częściach Rumunii).