Przewrót majowy (
zamach majowy) - zamach stanu dokonany przez
Józefa Piłsudskiego 12 maja - 14 maja 1926 r.
Przyczyny wewnętrzne
W listopadzie 1925 upadł rząd
Władysława Grabskiego, który został zastąpiony gabinetem
Aleksandra Skrzyńskiego. Miał on szerokie poparcie w parlamencie od
endecji do
PPS, ministrem spraw wojskowych został gen.
Lucjan Żeligowski. Jednakże po utracie poparcia PPSu gabinet Skrzyńskiego upadł na początku maja 1926. Powstał wówczas kolejny rząd
Wincentego Witosa utworzony przez
PSL Piast i
Chrześcijański Związek Jedności Narodowej (tzw. Chjeno-Piast). Nie miał on poparcia społecznego po kompromitacji pierwszego gabinetu tych partii z 1923. Obawiano się również możliwości prawicowego zamachu stanu.
Przyczyny zewnętrzne
Do tych przyczyn można zaliczyć dwa główne wydarzenia. Rozpoczęcie w czerwcu 1925 wojny handlowej z
Republiką Niemiecką oraz podpisanie 16 października tego roku traktatu w
Locarno.
Przebieg
10 maja 1926 utworzono rząd Chjeno-Piasta, jednocześnie
Józef Piłsudski udzielił wywiadu
Kurierowi Porannemu, w którym powiedział m. in. że:
...staje do walki ze złem... (tzn. z
sejmokracją), zapowiedział również
sanację życia poltycznego. Gazeta została skonfiskowana. W nocy z 11 na 12 maja w
warszawskim garnizonie ogłoszono alarm, część oddziałów wymaszerowała do
Rembertowa i oddała się pod dowództwo Piłsudskiego. 12 maja wyruszyły one na stolicę i zajęły mosty na
Wiśle, a w mieście legalny rząd ogłosił stan wyjątkowy.
Około godziny 17 na moście Poniatowskiego doszło do spotkania Piłsudskiego z prezydentem
Stanisławem Wojciechowskim. Marszałek chciał ustąpienia gabinetu Witosa, prezydent żądał natomiast kapitulacji przeciwnika. Po załamaniu się pertraktacji około godziny 19 rozpoczęły się pierwsze walki. Dzień później próbę mediacji podjęli
arcybiskup Aleksander Kakowski oraz marszałek
Sejmu Maciej Rataj rozmowy te również nie przyniosły efektu. 14 maja
PPS udzielił poparcia buntownikom i ogłosił strajk generalny poparty przez Związek Zawodowy Kolejarzy. Strajk ten odciął stolicę od reszty kraju i znacznie utrudnił sprowadzenie wiernych rządowi oddziałów. Nie chcąc kontynuować walki, która mogła się przerodzić w wojnę domową Wojciechowski i Witos podali się do dymisji.
W czasie walk zginęło
215 żołnierzy i
164 cywilów, a łączna liczba rannych wyniosła
900 osób.
W wyniku zamach powstał gabinet
Kazimierza Bartla, w którym Piłsudski został ministrem spraw wojskowych. 31 maja
Zgromadzenie Narodowe wybrało Piłsudskiego prezydentem, ten jednak nie przyjął funkcjii, ostatecznie głową państwa został
Ignacy Mościcki