Liryka - jeden z trzech głównych
rodzajów literackich (obok
dramatu i
epiki). Obejmuje utwory, których głównym przedmiotem przedstawienia są przeżycia wewnętrzne przekazywane za pośrednictwem wypowiedzi monologicznej, odznaczającej się subiektywizmem, podporządkowanej funkcji ekspresywnej języka. Centralnym elementem utworu lirycznego jest tzw.
podmiot liryczny.
Podział ze względu na sposób wypowiedzi podmiotu lirycznego
- bezpośrednia - bezpośrednio, wprost w 1 os. lp., "ja" liryczne wyznaje swoje uczucia, przeżycia, myśli (np. elegia)
- pośrednia - podmiot liryczny jest bardziej ukryty, nie wyznaje wprost lecz wyraża swe myśli przez sytuacje, zdarzenia, opisy. Utwory te mają charakter narracyjny lub dialogowy, stąd mamy kilka odmian tego rodzaju liryki:
- opisowa - uczucia podmiotu lirycznego wyrażone są przez opis np. krajobrazu, przedmiotu
- sytuacyjna (narracyjna) - w formie wypowiedzi dialogowych i narracyjnych podmiot liryczny prezentuje jakieś zdarzenie (sytuację), w którym nie brał udziału; oprócz podmiotu lirycznego pojawia się bohater liryczny (np. sielanka)
- zwrotu do adresata (inaczej inwokacyjna) - podmiot liryczny jest wyraźnie obecny, ale swe myśli kieruje do konkretnego adresata (człowieka, grupy ludzi, przedmiotu, zjawiska, abstrakcyjnego pojęcia). Zazwyczaj utwory w stylu podniosłym (np. oda, list poetycki)
- podmiotu zbiorowego - podmiot liryczny to tzw. "my" liryczne - grupa wypowiadająca się w utworze, prezentująca swój zbiorowy pogląd, myśli (np. hymny)
- osobista - bezpośrednie wyznania podmiotu lirycznego prezentują rozważania na temat myśli, uczuć poety, utożsamianego z podmiotem lirycznym
- roli - podmiot liryczny nie jest utożsamiany z poetą, a treści mają charakter ogólny, uniwersalny
- maski - podmiot liryczny przyjmuje postać np.: rośliny, zwierzęcia, rzeczy, przypisując im np. swoje uczucia
Podział liryki ze względu na typy wyrażanych przeżyć (tematyka)
- miłosna - tematem utworów jest miłość, jej oblicza, formy
- refleksyjno-filozoficzna - rozważanie pojęć, uczuć w uogólniający sposób
- patriotyczno-obywatelska - naród, ojczyzna i cała sfera zagadnień z tym związanych
- agitacyjno-polityczna - teksty w formie manifestów nawołujących do popierania jakiejś idei lub czynu wielkiej rangi
- funeralna - upamiętnia zmarłą osobę, wyraża żal po jej śmierci
