Plan Marshalla (oficjalna nazwa
ang.:
European Recovery Program) program pomocy gospodarczej Stanów Zjednoczonych dla Europy, mający służyć odbudowie gospodarek poszczególnych krajów po
drugiej wojnie światowej, uchwalony przez Kongres w 1948 r. Potoczna nazwa planu pochodzi od nazwiska sekretarza stanu, gen.
George'a Marshalla, który przedstawił jego koncepcję 5 czerwca 1947 r. na Uniwersytecie Harvarda.
Z każdym z krajów, który zdecydował sie przyjąć warunki programu Stany
Zjednoczone podpisywały dwustronne umowy. Plan Marshalla zaproponowano
wszystkim państwom europejskim, łącznie z
ZSRR i innym krajom Europy
Środkowej i Wschodniej. Początkowo chęć przystąpienia do planu wyraziły
m. in. Polska i Czechosłowacja, ale zależność od ZSRR i rosnąca wrogość
władz radzieckich w stosunku do Zachodu zniweczyły te zamiary.
Ostatecznie kraje Europy wschodniej odmówiły, argumentując, że zakładana przez plan
liberalizacja i wzmocnienie europejskiej współpracy w odbudowie stanowią ingerencję w ich sprawy wewnętrzne. Plan był też krytykowany jako instrument zwiększania wpływów amerykańskich w Europie. Był on też postrzegany jako element tzw.
doktryny Trumana i zapieczętowanie podziału wpływów w Europie. Ostatecznie umowy podpisano z 16 krajami. W Europie Zachodniej do Planu nie przystąpiła
Hiszpania.
W latach 1948-1951, łączna wartość udzielonej pomocy przekraczała 13 mld ówczesnych
USD. Do zarządzania funduszami powołano Organizację Europejskiej Współpracy Gospodarczej. Z pomocy skorzystały przede wszystkim Wielka Brytania i Francja (po ok. 3 mld dolarów) oraz Włochy i RFN (ta ostatnia przystapiła do planu w 1949 r.) które otrzymały po ok. 1,5 mld dolarów.