Piłka nożna, znana także jako
futbol (z
ang.
football), to jedna z najpopularniejszych na świecie sportowych gier
zespołowych. Nie jest możliwe ustalenie jej prapoczątków, albowiem w grę
przypominającą dzisiejszy futbol grano już w przedkolumbijskiej Ameryka|
Ameryce
, czy średniowiecznej
Wenecji. Pierwsze przepisy i
rozgrywki zainaugurowano jednak w
Anglii w połowie
XIX wieku.
Mecze rozgrywane są na
boisku o szerokości 45-90 m i długości 90-120 m.
Każda z dwóch drużyn (11 zawodników, w tym bramkarz) stara się umieścić
piłkę w
bramce przeciwnika. Celem gry jest zdobycie większej liczby bramek niż
przeciwnik. Piłkę można uderzać głową, nogą, przyjmować na klatkę piersiową itp., nie wolno jedynie dotykać jej rękami. Zakaz ten nie dotyczy bramkarza w
obrębie pola karnego po uderzeniu piłki przez zawodnika drużyny przeciwnej albo własnej (ale nie nogą) oraz w sytuacji grożącej utratą bramki.
Czas gry wynosi 2 x 45 min (sędzia może przedłużyć każdą połowę meczu
stosownie do przerw w grze). Jeśli w przepisowym czasie gry drużyny osiągną
wynik remisowy, a konieczne jest wyłonienie zwycięzcy, ma wówczas miejsce
dogrywka (2 x 15 min.). W większości rozgrywek na szczeblu międzypaństwowym obowiązywała do niedawna
zasada "złotej bramki" (
golden goal) (drużyna, która pierwsza strzeli bramkę zostaje
zwycięzcą, a mecz kończy się). Obecnie na jej miejsce wprowadza się stopniowo zasadę "srebrnej bramki" (
silver goal) - drużyna, która prowadzi po pierwszej połowie dogrywki zostaje zwycięzcą.
Jeśli dogrywka nie przyniesie rozstrzygnięcia,
wówczas zawodnicy obu drużyn wykonują serię rzutów karnych (po 5 rzutów karnych
każda dla każdej drużyny), a gdy i po nich nie ma zwycięzcy, wykonuje się na przemian po
jednym rzucie karnym aż do osiągnięcia zwycięstwa.
Jeśli jedna z drużyn wybije piłkę na
aut (ang.
out), czyli poza linię
boczną boiska, wówczas grę rozpoczyna zawodnik drużyny przeciwnej wrzucając
spoza boiska piłkę rękoma na boisko. W przypadku wybicia piłki
poza linię końcową boiska za bramkę przeciwnika grę rozpoczyna jeden z zawodników drużyny przeciwnej ustawiając piłkę na linii pola bramkowego (5m od linii końcowej wokół bramki). Natomiast gdy gracz wybije piłkę poza
własną bramkę, wówczas sędzia przyznaje drugiej drużynie
rzut rożny (ang.
corner)(rozpoczęcie
gry kopnięciem z rogu boiska).
Faule są karane
rzutem wolnym dla drużyny przeciwnej (rozpoczyna
ona grę z miejsca faulu). Za przewinienia związane z niebezpieczną grą (np. tzw. nakładka) przyznawany jest rzut wolny pośredni (nie można zdobyć bramki bez dotknięcia przez innego gracza - również z drużyny przeciwnej). Za większość przewinień przyznaje się zazwyczaj rzut wolny bezpośredni (z którego można bezpośrednio zdobyć gola).
Za niebezpieczne, brutalne lub niesportowe zagranie sędzia może
ponadto pokazać zawodnikowi
żółtą lub
czerwoną kartkę (ta
ostatnia oznacza konieczność zejścia z boiska danego gracza, przy czym na jego
miejsce nie może wejść inny zawodnik; dwie żółte kartki w meczu oznaczają
automatycznie czerwoną). Po faulu na polu karnym sędzia dyktuje
rzut karny
(wykonywany z odległości 11 m od bramki). Zawody prowadzi zespół sędziów:
sędzia główny biegający po boisku, dwaj sędziowie liniowi (biegający poza boiskiem wzdłuż linii bocznych) oraz sędzia techniczny (sygnalizuje zmiany i czas przedłużenia gry)
Decyzje sędziego głównego są
nieodwołalne.
Piłka nożna jest od wielu lat najpopularniejszą dyscypliną sportową w wielu
krajach i ma najbardziej rozbudowane rozgrywki w skali świata. Zasadniczo
zawody odbywają się w dwóch systemach:
ligowym (tzw. każdy z każdym) oraz
pucharowym. Ten pierwszy polega na rozegraniu przez każdą parę zespołów
określonej w regulaminie liczby meczów (najczęściej 2) w sezonie i wyłonieniu
zwycięzcy (za wygraną przyznaje się przeważnie
3 punkty (kiedyś 2), za remis rywale dostają
po
1 punkcie, zaś za porażkę
0 punktów). Zwycięża zespół, który uzyska
najwięcej punktów, a w dalszej kolejności decyduje różnica bramek, większa ilość strzelonych bramek bądź wyniki bezpośrednich spotkań. W systemie pucharowym rozgrywa się mecze tylko między
rozlosowanymi w pary zespołami, przy czym do dalszej
rundy przechodzi (awansuje) zespół, który okaże się lepszy w bilansie jednego lub dwóch
spotkań. Obecnie powszechnie stosowana jest w rozmaitych rozgrywkach zasada
łączenia obu systemów (system grupowy jest uproszczoną formą
ligi).
W zasadzie wszelkie rozgrywki dzielą się na dwa rodzaje: rozgrywki klubowe
i reprezentacyjne.
Rozgrywki
reprezentacyjne to rywalizacja drużyn narodowych poszczególnych
krajów. Do najpopularniejszych rozgrywek tego typu zalicza się
mistrzostwa świata i mistrzostwa konfederacji.
Rozgrywki
klubowe to rywalizacja klubów piłkarskich, które mają swoją
siedzibę w pewnym mieście i mają swoją nazwę. Zdecydowana większość meczów
rozgrywana jest w ligach krajowych, poza tym istnieją rozgrywki międzynarodowe
(np. puchary kontynentów - np.
Liga Mistrzów,
Puchar UEFA w Europie czy
Copa Libertadores w Ameryce Łacińskiej).
Mistrzem świata w piłce nożnej w 2002 roku została
Brazylia. Królem
strzelców turnieju w Korei i Japonii został
Ronaldo, zaś najlepszym
zawodnikiem uznany został
niemiecki bramkarz Oliver Kahn.