Kontynent - podstawowa, obok
oceanów, jednostka podziału świata. Odnosi się do olbrzymich pod względem powierzchni (rzędu kilku mln km
2) obszarów
lądu na
Ziemi. Geografia fizyczna zwraca uwagę na aspekt "wyspiarski" kontynentów, które otoczone są ze wszystkich stron
morzami i
oceanami, a z innymi kontynentami połączone są co najwyżej wąskimi
przesmykami (
Ameryka Północna i
Ameryka Południowa,
Afryka i
Azja). Jednak potoczne użycie tej nazwy odbiega od tej, niekiedy kontestowanej, definicji. Inni uważają, że za granice kontynentów uznać można wyraźne struktury geologiczne, np.
góry. Definicja ta próbuje uzasadnić umownie przyjętą granicę między Europą i Azją przebiegającą przez góry
Ural. Inni odrzucają wszelkie próby stworzenia definicji kontynentu uważając, że są to twory umowne, z których każdy jest charakterystyczny sam z sobie. Ponadto liczba kontynentów jest różna w tradycjach geograficznych poszczególnych krajów (podobnie jak liczba oceanów).
Generalnie, przyjmując pierwszą z przedstawionych wyżej definicji, można wyróżnić 6 kontynentów:
Historia pojęcia
Etymologia słowa nie jest jasna. Być może pochodzi od łacińskich określeń:
terra continans - ciągły obszar ziemi lub
terra continente, a to od
cum tenere - trzymające się razem. Definicja kontynentu, ewoluująca przez stulecia, obrazowała aktualny stan wiedzy Europejczyków (stąd jest silnie
europocentryczna). Początkowo starożytni wydzielali trzy kontynenty: Europę, Azję i Libię (czyli Afrykę). Ten podział nie zwracał w ogóle uwagi na ich "wyspiarkość", ale na różnice między zamieszkującymi je
ludami. Taką wizję przekazuje też
biblijna opowieść o trzech synach
Noego:
Semie,
Chamie i
Jafecie, których potomkowie zasiedlili poszczególne kontynenty. Odkrycie
Nowego Świata przyniosło zmianę koncepcji kontynentu i zwiększyło nacisk na aspekt wyspiarski. Jednak Europa nadal jest uważana za jeden z kontynentów, o ile nie za najważniejszy z nich. Kolejne
odkrycia geograficzne dały narodziny dwóm nowym kontynentom, Australii i Antarktydzie. Wiek dwudziesty i naukowe podejście w geografii wywołały dyskusję nad istotą kontynentu. Termin ten podzielił jednak los innych, których potoczne i umowne użycie mija się z naukowymi wizjami.
Kontrowersje
Jedynie z przypadku Antarktydy, wyraźnie oddzielonej od pozostałych lądów i o znacznej powierzchni, nie istnieją żadne kontrowersje co do uznania jej za kontynent. Pozostałe są przedmiotem licznych dyskusji.
Europa i Azja czy Eurazja?
Z punktu widzenia geografii fizycznej Europa i Azja to jeden kontynent. Ich wyodrębnianie jako oddzielnych kontynentów jest głównie uwarunkowane historycznie. W świetle powyższej definicji kontynentu podział taki nie wydaje się słuszny, a Europę można uznawać jedynie za subkontynent lub silnie rozbudowany
półwysep Azji (Eurazji?). Zaproponowana nazwa "nowego" kontynentu jest zlepkiem istniejących nazw, co wskazuje tylko na jego sztuczność. Za to w wyobrażeniach społecznych (
atlasy, opracowania popularnonaukowe, dyskurs polityczny, etc.) powszechnie mówi się o Europie i Azji jako dwóch oddzielnych całościach. Zwolennicy Eurazji proponują mówić o Europie i Azji jako o
częściach świata, ale ten termin jest jeszcze bardziej niejednoznaczny niż kontynent. Niektórzy idą jeszcze dalej i do tej dwójki dołączają Afrykę, tworząc Eurafrazję.
Ameryka czy Ameryki?
Zazwyczaj wyróżnia się dwie Ameryki, Północną i Południową. Podział ten nie pokrywa się w innym popularnym podziałem według kryterium kulturowego na
Amerykę Łacińską i
Anglosaską. Inni natomiast uważają je za jedną całość, co znalazło odzwierciedlenie na
fladze olimpijskiej.
Australia - wyspa czy kontynent?
Po odkryciu Australii została ona uznana za kontynent, choć niekiedy jest żartobliwie nazywana największą
wyspą. Ale ta granica pozostaje również kwestią umowną, więc trudno podlegającą dyskusji. Inną kwestią pozostaje problem
Oceanii, którą przyłącza się do Australii.
Alternatywne listy kontynentów
symbolizują pięć zamieszkanych kontynentów
Model z siedmioma kontynentami jest nauczany głównie w
Europie Zachodniej i Ameryce Północnej. Choć w tej drugiej w dyskursie naukowym dominuje model z sześcioma kontynentami (z Eurazją). Model z sześcioma kontynentami (ale z jedną Ameryką) pojawia się z Europie Wschodniej i Ameryce Południowej. Koła na
fladze olimpijskiej symbolizują pięć zamieszkanych kontynentów z Ameryką jako jednym kontynentem.
- siedem kontynentów: Afryka, Antarktyda, Azja, Australia (z Oceanią), Ameryka Północna, Ameryka Południowa i Europa,
- sześć kontynentów: Afryka, Antarktyda, Australia (z Oceanią), Ameryka Północna, Ameryka Południowa i Eurazja,
- sześć kontynentów: Afryka, Ameryka, Antarktyda, Azja, Australia (z Oceanią) i Europa
- pięć kontynentów: (flaga olimpijska) Afryka, Ameryka, Azja, Europa i Australia z Oceanią
- pięć kontynentów: Afryka, Ameryka, Antarktyda, Australia (z Oceanią) i Eurazja
- cztery kontynenty: Ameryka, Antarktyda, Australia (z Oceanią) i Eurafrazja