Kościół greckokatolicki

Kościół greckokatolicki, właściwie Kościół Katolicki Obrządku Bizantyjsko-Ukraińskiego jest obecnie drugim co do wielkości Kościołem katolickim i największym Katolickim Kościołem Wschodnim (w odróżnieniu od niewielkiego Greckiego Kościoła katolickiego). W liturgii stosuje ryt bizantyjski, pozostaje jednak w pełnej łączności z Rzymem i uznaje zwierzchnictwo papieża.

Historia

W 988 r. książę Rusi Kijowskiej Włodzimierz Wielki przyjął chrzest w obrządku wschodnim z rąk patriarchy Konstantynopola. Po wielkiej schizmie wschodniej w 1054 r. Kościół ruski formalnie dalej podlegał patriarsze Konstantynopola, jego hierarchowie odmówili jednak zerwania komunii z Rzymem. Nie zważając na fakt, że obie strony - Rzym i Konstantynopol – obłożyły się wzajemnie ekskomuniką, delegaci Kościoła ruskiego uczestniczyli w soborach w Lyonie (1245 i 1274) oraz w Konstancji (1414–1417). W końcu jednak jego hierarchowie ustąpili w obliczu narastających nacisków ze strony Konstantynopola i odrzucili komunię. Ruscy hierarchowie aktywnie uczestniczyli w pracach nad unią florencką, nie wysłali jednak delegatów na sobór w Trydencie.
W czasie gdy metropolia kijowska pracowała nad przywróceniem jedności chrześcijan, 1448 wyemancypowała się z niej metropolia moskiewska, działająca w oparciu o mongolskie wzorce polityczne. Po upadku Konstantynopola metropolia moskiewska uzurpowała prawo do zwierzchności nad całym Kościołem Wschodnim i 1589 r. ogłosiła się patriarchatem.

Dostrzegając zagrożenie ruscy hierarchowie ponowili próby przywrócenia jedności z Rzymem i 1596 zawarli unię brzeską. Na jej mocy część Kościoła prawosławnego na terytorium Rzeczypospolitej Obojga Narodów powtórnie przyjęła zwierzchnictwo papieża, zachowując jednak własną strukturę administracyjną oraz wschodnią liturgię. Oficjalne przyjęcie kościoła ruskiego do rzymskiego nastąpiło 23 grudnia 1595 r.
Pozostała część hierarchów prawosławnych odrzuciła unię, chcąc pozostać pod zwierzchnictwem patriarchy Konstantynopola, i 1686 została włączona do patriarchatu moskiewskiego.
W okresie od XVII do XVIII wieku z języka środkoworuskiego wykształciły się obecne języki białoruski i ukraiński, zaś zamieszkujący ziemie Rzeczypospolitej Rusini, by odciąć się od imperium rosyjskiego, zaczęli określać się jako Ukraińcy, a swój Kościół jako Ukraiński Kościół Greckokatolicki (Українська Греко-Католицька Церква). Nazwa została powszechnie przyjęta pod koniec XIX wieku.
Po rozbiorach kościół greckokatolicki na terenie zaboru rosyjskiego był brutalnie prześladowany przez carat i został niemal całkowicie zniszczony. Przetrwał jednak na terenie zaboru austriackiego. W 1803 siedziba arcybiskupa została przeniesiona do Lwowa z biskupami pomocniczymi w Przemyślu i Stanisławowie. Pod koniec wieku imigranci z Galicji Wschodniej założyli parafie greckokatolickie w Brazylii, Kanadzie i Stanach Zjednoczonych.
Po powstaniu Związku Radzieckiego i zajęciu przez niego wschodnich ziem Rzeczypospolitej, ukraiński kościół greckokatolicki padł ofiarą szczególnie silnych prześladowań, w toku których został oficjalnie wcielony do rosyjskiego kościoła prawosławnego. Działał jednak dalej poza granicami sowieckiej Ukrainy. Bardzo silny rozwój kościoła greckokatolickiego miał miejsce w zaborze austriackim - w Galicji a także w Małopolsce Wschodniej za kadencji metropolity Andrzeja Szeptyckiego (1900-1944). W Polsce prymas Stefan kardynał Wyszyński wyraził zgodę na funkcjonowanie Kościoła greckokatolickiego w ramach struktury administracyjnej Kościoła w Polsce. Na Ukrainie unici przetrwali w podziemiu i odrodzili się w 1990 r.

Kościół greckokatolicki na świecie

Obecnie Kościół grekokatolicki jest drugim co do wielkości kościołem na Ukrainie. Liczy około trzech milionów wiernych na Ukrainie oraz pięć i pół miliona na świecie. Do Kościoła należy 1200 zakonników i prawie 2000 księży, w tym 32 biskupów. Posiada on 3240 parafii i 78 klasztorów – większość na zachodzie Ukrainy. Istnieje ok. 2700 cerkwi greckokatolickich, kolejne 300 jest budowanych.
Głową Kościoła na Ukrainie i całego kościoła jest obecnie arcybiskup większy Lubomir kardynał Huzar, metropolita Lwowa i Galicji, biskup Kamieńca Podolskiego.
Na strukturę organizacyjną Kościoła na świecie składają się cztery metropolie, trzy egzarchaty oraz jedenaście eparchii.
Dane statystyczne na 1 I 2001 r.

Kościół greckokatolicki w Polsce

Głową Kościoła grekokatolickiego w Polsce jest arcybiskup Jan Martyniak, zarazem metropolita greckokatolickiej metropolii przemysko-warszawskiej.
W Warszawie działają obecnie dwie cerkwie grekokatolickie. Jedna z nich, zbudowana w latach 1781–1784 według klasycystycznego projektu Dominika Merliniego, znajduje się przy ul. Miodowej i jest zarazem siedzibą zakonu o. Bazylianów. Druga została uruchomiona trzy lata temu z powodu coraz większej liczby osób wyznania grekokatolickiego znajdujących się w Warszawie i jest afiliowana przy kościele o. Augustynów w Łomiankach pod Warszawą. Parafia warszawska istnieje od 1721 r.
Dalsze informacje o bieżącej sytuacji kościoła greckokatolickiego w Polsce – struktura organizacyjna, hierarchowie, cerkwie