Kategoria systematyczna
Kategoria systematyczna (kategoria taksonomiczna) - miejsce lub położenie w
hierarchii systemu
klasyfikacyjnego. Podstawową kategorią systematyczną jest
gatunek. Kategoria jest pojęciem abstrakcyjnym, ale obejmuje konkretne biologiczne obiekty, grupy organizmów sklasyfikowanych razem i wyróżniających się jakąś cechą tak wyraźnie, że "zasługują" na zaszeregowanie do konkretnej kategorii; grupy te określa się mianem
taksonów.
Najważniejsze stosowane dziś kategorie wyższe (czyli kategorie wyższe od gatunku) to (w kolejności od niższej do wyższej) to:
- rodzaj
- rodzina
- rząd
- gromada
- typ
- królestwo
Kategoriami niższego rzędu (poniżej gatunku) są: podgatunek, a także odmiana i forma.
Zasady tworzenia nazw systematycznych określają specjalne kodeksy.
Trudności w zrozumieniu terminu
W języku polskim
kategoria systematyczna jest nagminnie mylona z
taksonem. Różnica polega zaś na tym, że podczas gdy kategoria oznacza rangę czy miejsce w hierarchii, takson oznacza konkretną grupę
podobnych do siebie osobników, zaliczaną do danej kategorii. Np. takson łabędź (
Cygnus) obejmuje wszystkie łabędzie zgromadzone w kategorii systematycznej "rodzaj". Taksony klasyfikowane w poszczególnych kategoriach powinny być monofiletyczne, lub w najgorszym wypadku parafiletyczne.
Te drugie dopuszcza się często z przyczyn historycznych. Np. gady są taksonem parafiletycznym w randze gromady.
Każdy takson monofiletyczny jest
kladem, choć nie każdy klad ma przypisany odrębny takson - potrzeba by na to po prostu za dużo poziomów.
Stosowane współcześnie kategorie
Stosowane współcześnie kategorie systematyczne (w nawiasach podano nazwę łacińską kategorii):
Dodatkowe kategorie
Często tworzy się dodatkowe poziomy - dodając przedrostek pod- (
sub-) dla poziomu bezpośrednio niższego, lub nad- (
super-) dla bezpośrednio wyższego. Istnieje też kilka poziomów dodatkowych które mają osobną nazwę, np.
plemię (
tribus) dla taksonu pomiędzy podrodziną a rodzajem.
Historia
Tradycyjnie najwyższą kategorią było królestwo. Wyróżniano dwa królestwa -
zwierząt i
roślin. Do roślin zaliczano m.in.
grzyby i
bakterie, a różne jednokomórkowe
eukarionty rozdzielano między
rośliny i
zwierzęta na podstawie cech budowy. Razem z rosnącą świadomością błędności tego podziału wydzielono dodatkowe królestwa:
bakterie,
grzyby i
pierwotniaki (jednokomórkowe
eukarionty). Cztery z nich tworzyły
nadkrólestwo Eukaryota,
bakterie zaś nadkrólestwo
Prokaryota. Odkryciu
archeanów oraz badania nad eukariotami spowodowały konieczność dalszych zmian w systematyce. Obecnie coraz bardziej popularny jest
system trzech
domen:
Przy czym jądrowe wywodzą się z archeanów, więc
Archaea są grupą parafiletyczną. Podział jądrowych jest w sporym stopniu nieustalony. Tymczasowo stosuje się tradycyjny ich podział na
rośliny,
grzyby,
zwierzęta i
pierwotniaki, z pełną świadomością jego braków.
