Katalonia (
kat. Catalunya,
hiszp. Cataluña) - region geograficzny i kraina historyczna na
Półwyspie Iberyjskim, także wspólnota autonomiczna
Hiszpanii.
Geografia
Leży nad
Morzem Śródziemnym. Graniczy z
Francją i
Andorą. Jest regionem wyżynno-górzystym, z nielicznymi nizinami na wybrzeżu i w dolinie rzeki
Ebro.
Historia
W starożytności zamieszkiwana przez
Celtoiberów. Teren osadnictwa
Greków i
Fenicjan. Na wybrzeżu powstały liczne faktorie do handlu rudą żelaza z głębi
Półwyspu Iberyjskiego (Emporion).
Od końca III wieku p.n.e., w składzie
rzymskiej prowincji
Hispania Tarraconensis, której centrum administracyjne znajdowało się w
Tarraco (obecnie katalońska
Tarragona). Największe centrum produkcji
garum, ważny region rolniczy.
W V wieku opanowana przez
Wizygotów, którzy jednak dość szybko się zasymilowali i stopili kulturowo z miejscową ludnością.
W VIII wieku całość ziem Katalonii opanowali
Arabowie, zostali jednak częściowo wyparci przez
Karola Wielkiego po bitwie pod
Poitiers w 732. Około roku 800 powstała niezależna
marchia ze stolicą w
Barcelonie, której zadaniem była walka z
Maurami.
W początkach X wieku Katalonia uniezależniła się od monarchii frankońskich, choć nadal z państwami południowej
Francji utrzymywała ścisłe kontakty. Ślady tych kontaktów (zwłaszcza z
Burgundią) widoczne są do dzisiaj w
języku katalońskim.
W 1137 zawarta została
unia personalna ze wzrastającą w siłę
Aragonią, jednakże po zakończeniu
rekonkwisty w 1492. Dało to początek złotemu wiekowi obu krain, których władcy przez pewien czas dominowali w zachodnim basenie Morza Śródziemnego. Pod władzą królestwa znalazły się
Baleary,
Sycylia i południowe
Włochy. Unia personalna powstała po małżeństwie
Izabeli Kastylijskiej z
Ferdynandem II Katolickim połączyła
Kastylię i Aragonię. Wzrost znaczenia Kastylii po odkryciu
Nowego Świata spowodował, spadek znaczenia Katalonii. Ukierunkowanie gospodarki
Hiszpanii na handel z koloniami spowodowały dalszy upadek
Barcelony jako głównego portu
Półwyspu Iberyjskiego, handlującego przede wszystkim z krajami Morza Śródziemnego.
22 maja 1640 wybuchło w
Barcelonie powstanie (tak zwana wojna żeńców) przeciwko królowi
Filipowi IV, które proklamowało republikę miejską. Powstanie zostało jednak krwawo stłumione w 1652 a prawa Katalończyków (tzw.
fueros) zaczęły być przez kolejnych monarchów coraz bardziej ograniczane. W traktacie pirenejskim (1659) kraj podzielono między
Francję a
Hiszpanię. Od tego czasu granica przebiega w zasadzie niezmieniona.
W 1705, podczas
wojny trzydziestoletniej w Katalonii wybuchło antyhiszpańskie powstanie, jednak po pokoju w
Utrechcie Katalonia została opuszczona przez sprzymierzeńców. Powstanie krwawo stłumiono, a 11 września 1714 padła
Barcelona. W wyniku powstania zlikwidowano kataloński parlament (
Generalitat), od prowincji oderwano ziemie
Walencji i
Balearów, a na pozostałym terenie wprowadzono prawo wojenne.
Konflikt katalońsko-hiszpański przeniósł się na płaszczyznę społeczną i kulturową. W latach pięćdziesiątych król Karol III zabronił używania języka katalońskiego w urzędach i pismach oficjalnych, a w 1768 - w szkołach wszystkich szczebli. Analogiczne prawo obowiązuje w tzw. Katalonii Północnej (francuska część Katalonii) od 7 listopada 1700.
Na skutek pomyślnej koniunktury, w XIX wieku Katalonia stała się jednym z pionierów
industrializacji w
Europie. Od lat 60-tych rozwijały się zwłaszcza kolej, przemysł włókienniczy i stoczniowy.
Od końca XIX wieku zaczęły narastać tendencje separatystyczne. Ich owocem była uzyskana w 1931 autonomia. W 1934
Generalitat ogłosiła Katalonię
republiką.
W czasie
hiszpańskiej wojny domowej (1936-1939) opowiedziała się po stronie Republiki. Po zwycięstwie
Francisco Franco zniesiono autonomię oraz zabroniono używania języka i barw narodowych. Jedynym wyjątkiem były barwy klubu
FC Barcelona.
Po smierci Franco (1975) i przyjęciu hiszpańskiej konstytucji (1978) odzyskała częściowo autonomię kulturalną i polityczną. Do niedawna Katalonia była postrzegana jako najbardziej dynamiczny ekonomicznie region Hiszpanii, jednakże sytuacja szybko się zmienia. Zagraniczne firmy wolą lokować swoje biura i główne fabryki w
Madrycie, a inne regiony autonomiczne także szybko zyskują na atrakcyjności w oczach inwestorów. Zły stan niedofinansowanej infrastruktury publicznej (drogi, szkoły, badania naukowe, itp.) oraz niski poziom edukacji sprawiają że transformacja z ekonomii przemysłowej do opartej na wiedzy i informacji może się nie powieść. Ostatnio wiele zagranicznych przedsiębiorstw przeniosło swoje zakłady do krajów wschodniej Europy, gdzie koszta są dużo niższe, a pracownicy ogólnie lepiej wyszkoleni. Poszerzenie
Unii Europejskiej do 25 państw może oznaczać, że Katalonia nie będzie w stanie dłużej konkurować poziomem technologii i cenami z byłymi krajami komunistycznymi. Turystyka, która od lat 60 była jedną z najważniejszych gałęzi gospodarki, także spowalnia rozwój. Coraz więcej turystów rezygnuje z gęsto zabudowanych i drogich kurortów na
Costa Brava na rzecz bardziej egzotycznych miejsc na
Karaibach i
Oceanie Indyjskim.
Gospodarka
Region silnie uprzemysłowiony. Przemysł włókienniczy, chemiczny, elektrotechniczny, stoczniowy, samochodowy. Nowoczesne rolnictwo (pszenica oraz ryż w delcie
Ebro) oraz sadownictwo (oliwki, winorośl, cytrusy). Także turystyka (główne centra to Barcelona i
Costa Brava).