Najdawniej zaświadczonym językiem indoeuropejskim (od XVIII w. p.n.e.) jest hetycki. Z połowy II tysiąclecia p.n.e. pochodzą najstarsze teksty greckie (mykeńskie); zapewne z tego samego okresu pochodzą najstarsze religijne teksty staroindyjskie (Rygweda) i być może staroirańskie (Awesta), spisane jednak wiele stuleci później na podstawie wielowiekowej tradycji ustnej.
Wspólnym przodkiem języków indoeuropejskich, nie zaświadczonym bezpośrednio, ale zrekonstruowanym częściowo za pomocą metody porównawczej był język praindoeuropejski, istniejący w okresie neolitu. Termin "indoeuropejski" oznacza tylko tyle, że języki te znane są z wielkiego obszaru geograficznego obejmującego Europę i Indie. Do rodziny indoeuropejskiej nie należą bynajmniej wszystkie języki Europy ani Indii; nazwa nie przesądza także kwestii lokalizacji prajęzyka całej rodziny (nie rozstrzygniętej dotąd ostatecznie przez językoznawców).
Odkrycie pokrewieństwa języków indoeuropejskich przypisuje się sir Williamowi Jonesowi, sędziemu i orientaliście brytyjskiemu, który w wykładzie wygłoszonym w 1786 roku w Kalkucie zwrócił uwagę na uderzające zbieżności w zakresie słownictwa i struktury gramatycznej pomiędzy sanskrytem a językami europejskimi. Ogromny postęp w dziedzinie językoznawstwa indoeuropejskiego dokonał się w ciągu XIX w., a także w następstwie odkrycia i odczytania (już w XX w.) tekstów anatolijskich i tocharskich.
Przegląd języków indoeuropejskich
Poniższy przegląd nie jest kompletny, obejmuje jednak najlepiej znane języki dawne i większość języków współczesnych. Ukazuje on także strukturę pokrewieństwa języków wewnątrz rodziny. W nawiasach podano liczbę ludzi, dla których dany język jest językiem ojczystym lub głównym językiem porozumiewania się.Oznaczenia
† -- język wymarły lub dawne stadium historyczne języka dzisiejszego
†* -- język dawny, ale zachowany tradycyjnie w liturgii, tekstach religijnych, filozoficznych lub naukowych
Schemat klasyfikacji:
- rodzina
- podrodzina A
- grupa należąca do podrodziny A
- grupa nie należąca do podrodziny A
- języki indoeuropejskie (ok. 2,15 mld)
- języki indoirańskie (ok. 790 mln)
- języki indyjskie (indoaryjskie) (ok. 712 mln)
- wedyjski †
- sanskryt klasyczny (średnioindyjski) †*
- pali †*
- prakryty †
- mitanni †
- asamski (ok. 6 mln)
- bengalski (ok. 150 mln)
- biharski
- gudźarati (ok. 26 mln)
- hindi (ok. 300 mln)
- konkani
- lahnda
- marathi (ok. 30 mln)
- nepali (ok. 7 mln)
- orija (ok. 16 mln)
- pahari
- pendżabski (wraz z lahnda - ok. 80 mln)
- cygański (ok. 2 mln)
- sindhi
- syngaleski (ok. 9 mln)
- urdu (ok. 80 mln)
- języki irańskie (ok. 75,5 mln)
- staroperski †
- awestyjski †*
- medyjski †
- scytyjski †
- sarmackie †
- pahlawi (pehlewi, średnioperski) †
- sakijski †
- partyjski †
- sogdyjski †
- chorezmijski †
- sarmacko-alański†
- chotańsko-tocharski †
- baktryjski †
- perski (nowoperski, farsi, dari) (ok. 21 mln)
- paszto (ok. 20 mln)
- języki dardyjskie (ok. 5,5 mln)
- języki pamirskie (ok. 150 tys.)
- kaszmirski
- kurdyjski (ok. 16 mln)
- beludżi (ok. 4 mln)
- jagnobi
- osetyjski (ok. 600 tys.)
- bachtiarski (ok. 800 tys.)
- ormuri
- paraczi
- tadżycki (ok. 4,3 mln)
- tat
- języki kaspijskie (gilani, mazandarani i in.)
- języki anatolijskie (hetyckie) †
- hetycki †
- luwijski †
- palajski †
- licyjski †
- lidyjski †
- milyjski †
- karyjski †
- języki tracko-ormiańskie
- języki trackie †
- języki frygijskie †
- staroormiański †
- nowoormiański (ok. 5 mln)
- zachodnioormiański
- wschodnioormiański
- języki helleńskie (greckie)
- staromacedoński †
- język grecki
- mykeński †
- greka klasyczna †
- nowogrecki (ok. 10,5 mln)
- griko (ok. 20 tys.)
- cakoński
- języki ilirskie
- albański (ok. 5,2 mln)
- języki italskie
- języki oskijsko-umbryjskie †
- oskijski †
- umbryjski †
- języki latynofaliskie †
- faliskijski †
- łacina †*
- języki romańskie (ok. 750 mln)
- języki południoworomańskie (ok. 1,8 mln)
- korsykański (ok. 340 tys.)
- sardyński (ok. 1,5 mln)
- gallurski
- kampidański
- logudorski
- sassarski
- języki wschodnioromańskie (ok. 26,2 mln)
- arumuński (ok. 150 tys.)
- istrorumuński (ok. 0,5 tys.)
- meglenorumuński (ok. 12 tys.)
- rumuński (ok. 26 mln)
- mołdawski (ok. 2,7 mln)
- języki zachodnioromańskie (ok. 720 mln)
- dalmatyński †
- istriocki (ok. 0,1 tys.)
- francuski (liczne i zróżnicowane dialekty) (ok. 80 mln)
- franko-prowansalski
- prowansalski (ok. 1,2 mln)
- gaskoński
- hiszpański (czyli kastylijski, liczne i zróżnicowane dialekty) (ok. 360 mln)
- aragoński
- asturyjski
- mirandyjski
- caló
- estremaduriański
- judeo-hiszpański
- mozarabski
- rioplatense
- kataloński (ok. 7 mln)
- galisyjski (ok. 3 mln)
- portugalski (ok. 200 mln)
- fala
- retoromański (ok. 630 tys.)
- friulski (ok. 530 tys.)
- ladyński (ok. 50 tys.)
- romansz (ok. 50 tys.)
- włoski (liczne i zróżnicowane dialekty) (ok. 62 mln)
- emilijski (ok 3,5 mln)
- judeo-włoski (ok. 4 tys)
- liguryjski (ok. 1.9 mln)
- lombardzki (ok. 9 mln)
- neapolitański (ok. 4 mln)
- piemoncki (ok. 3 mln)
- sycylijski (ok. 4,7 mln)
- wenecki (ok. 2,2 mln)
- języki celtyckie (ok. 2 mln)
- celtyberyjski †
- języki goidelskie (ok. 800 tys.)
- staroiryjski †
- iryjski (ok. 700 tys.)
- szkocki (ok. 80 tys.)
- manx †
- języki galijskie †
- lepontyjski (leponcki) †
- galijski †
- języki brytańskie (ok. 1,2 mln)
- piktyjski †
- walijski (ok. 500 tys.)
- kornijski †
- bretoński (ok. 700 tys.)
- języki germańskie (ok. 485 mln)
- języki wschodniogermańskie †
- gocki †
- burgundzki †
- lombardzki †
- język Wandalów †
- język Skirów †,
- języki zachodniogermańskie (ok. 466,5 mln)
- staroangielski †
- starosaksoński †
- angielski (liczne odmiany narodowe i dialekty) (ok. 350 mln)
- fryzyjski (ok. 400 tys.)
- pidgin English
- staro-wysoko-niemiecki †
- niemiecki (liczne i zróżnicowane dialekty) (ok. 90 mln)
- jidysz
- luksemburski (ok. 300 tys.)
- dolnoniemiecki
- dolnosaksoński
- niderlandzki (ok. 23 mln)
- holenderski (ok. 16 mln)
- flamandzki (ok. 7 mln)
- afrikaans (ok. 6,3 mln oraz 4 mln używające go jako drugiego jęz. ojczystego)
- języki skandynawskie (północnogermańskie, nordyckie) (ok. 18,5 mln)
- pranordyjski †
- staronordyjski †
- islandzki (ok. 280 tys.)
- farerski (ok. 50 tys.)
- norweski (ok. 4 mln)
- norn †
- duński (ok. 5 mln)
- szwedzki (ok. 9 mln)
- języki bałtosłowiańskie (ponad 300 mln)
- języki bałtyckie
- języki zachodniobałtyckie
- staropruski †
- jaćwiński †
- języki wschodniobałtyckie
- kuroński †
- seloński †
- zemgalski †
- litewski
- łotewski
- języki słowiańskie (ok. 317 mln)
- języki zachodniosłowiańskie (ok. 56 mln)
- języki połabskie †
- języki pomorskie
- kaszubski
- słowiński †
- polski (ok. 42,5 mln)
- języki łużyckie
- dolnołużycki (ok. 15 tys)
- górnołużycki (ok. 55 tys)
- czeski (ok. 9 mln)
- słowacki (ok. 5 mln)
- języki południowosłowiańskie (ok. 28 mln)
- staro-cerkiewno-słowiański †
- cerkiewnosłowiański †*
- słoweński (ok. 2 mln)
- serbsko-chorwacki (ok. 17 mln)
- serbski (ok. 10 mln)
- chorwacki (ok. 5 mln)
- bośniacki (ok. 2 mln)
- macedoński (ok. 1,8 mln)
- bułgarski (ok. 8,5 mln)
- języki wschodniosłowiańskie (ok. 210 mln)
- język Krywiczów †
- staroruski †
- białoruski (ok. 10 mln)
- rosyjski (ok. 160 mln)
- ukraiński (ok. 40 mln)
- rusiński
- wymarłe języki indoeuropejskie o niepewnej pozycji systematycznej
- dacki †
- frygijski †
- iliryjski † (wraz z mesapijskim †)
- luzytański †
- tracki †
- wenetyjski †