*Języki uralskie
**Języki ugrofińskie
***Języki ugryjskie
****Język węgierski| rodzaj=łaciński| kraj, region2= Węgry oraz Słowenia i Wojwodina, jeden z urzędowych w Unii Europejskiej| agencja=?| iso1=hu| iso2=hun| sil=HNG| kod=hu| przymiotnik=Węgierska| język=Węgierski|przymiotnik2=węgierskiego }}
Język węgierski
Język węgierski (magyar) - należy do podgrupy języków ugryjskich, zaliczanej do podrodziny ugrofińskiej z (rodziny uralskiej).Językiem tym posługuje się co najmniej 14 mln osób - przede wszystkim na Węgrzech, ale także na Słowacji, w Rumunii (Siedmiogród), Serbii i Czarnogórze (Wojwodina), Ukrainie, Słowenii i Austrii.
Język węgierski ma status języka urzędowego na Węgrzech, w Słowenii i w Wojwodinie.
Jest to język aglutynacyjny.
Współczesny węgierski język literacki powstał w XVI w. Do jego zapisu stosuje się pismo oparte na alfabecie łacińskim.
Alfabet
Alfabet języka węgierskiego skłąda się z 40 liter:, 14 samogłosek, 26 spółgłosek (9 złożonych z dwóch liter, 1 z trzech liter).a, á, b, c, cs, d, dz, dzs, e, é, f, g, gy, h, i, í, k, l, ly, m, n, ny, o, ó, ö, ő, p, r, s, sz, t, ty, u, ú, ü, ű, v, z, zs
Fonetyka
W języku węgierskim występuje wiele liter nie istniejących w języku polskim. Niektóre z nich, choć pisze się tak samo w j.polskim, wymawia się zupełnie inaczej.Wymowa samogłosek
| samogłoska | wymowa |
|---|---|
| | wymawiane jak a przy układzie warg jak przy o (å) |
| | wymawiane jak polskie a (a) |
| | wymawiane jak yj (niemieckie eh w słowie nehmen) |
| | polskie i nie zmiękczające poprzedzającej spółgłoski |
| | jak polskie i, tylko dłużej |
| | wymawiane jak ou (niemieckie oh w słowie Sohn) |
| | wymawiane jak y przy ukłądzie warg jak przy u (niemieckie ö) |
| | jak ö, tylko dłużej (niemieckie öh w Söhne) |
| | polskie u, tylko dłużej |
| | wymawiane jak i przy układzie warg jak przy u (niemieckie ü w München) |
| | wymawia się jak ü, tylko dłużej |
Wymowa spółgłosek
| spółgłoska | wymowa |
|---|---|
| jak polskie cz | |
| jak polskie dzz | |
| jak polskie dż | |
| jak zmiękczone d (jak rosyjskie дь w słowie площадь) | |
| jak polskie j | |
| jak polskie ń | |
| jak polskie SZ | |
| jak polskie S | |
| jak zmiększone t | |
| jak polskie w | |
| jak polskie ż |
- samogłoski podwójne wymawia się dłużej
- zmiękczeniu podlegają d, n, t (gy, ny, ty)
- zachodzi zjawisko asymilacji
- bezdźwięczne c, cs, f, k, p, s, sz, t, ty udźwięczniają się przed dźwięcznymi b, d, dz, dzs, g, gy, z, zs
- dźwięczne ubezdźwięczniają się przed bezdźwięcznymi
- spółgłoski pisane przy pomocy dwóch liter (cs, dz, dzs, gy, ly, ny, sz, ty, zs) przy podwojeniu tracą tracą drugą literę pierwszego znaku (cs+cs=ccs). Podwójne litery wymawia się długo. Pełną pisownię przywracamy przy przenoszeniu wyrazów.
Akcent
W języku węgierskim akcent pada zawsze na pierwszą sylabę wyrazu. Nie akcentuje się przedimków.Harmonia wokaliczna
W języku węgierskim występuje zjawisko harmonii samogłoskowej. Żeby dokładniej poznać to zjawisko należy dokonać podziału na samogłoski nisko- oraz wysokobrzmiące:- niskobrzmiące: a, á, o, ó, u, ú
- wysokobrzmiące: e, é, i, í, ö, ő, ü, ű
Gramatyka
W węgierskiej gramatyce wyróżniamy następujące części mowy:- rzeczowniki
- czasowniki
- przymiotniki
- liczebniki
- zaimki
- przedimki
Rzeczownik
Węgierski rzeczownik odmienia się przez przypadki, której jednak tworzy się zupełnie inazcej niż we wszystkich językach europejskich. Język węgierski posiada liczbę mnogą. Charakterystyczne są także końcówki dzierżawcze (odpowiedniki zaimków dzierżawczych).Odmiana rzeczownika
W języku węgierskim nie ma rodzajów gramatycznych. Polskiej odmianie rzeczownika przez przypadki i używaniu ich z przyimkami odpowiadają końcówki okolicznikowe dodawane do wyrazów.| końcówki | znaczenie | przykład |
|---|---|---|
| -ba, -be | do wnętrza (D); w (B) | vonatba - do pociągu |
| -ban, -ben | w (Ms) | vonatban - w pociągu |
| -ból, -ből | z (D) | vonatból - z pociągu |
| -hoz, -hez, -höz | do zewnątrz (D); ku (C) | vonathoz - ku pociągowi |
| -nál, -nél | przy (Ms); u (D) | vonatnál - przy pociągu |
| -tól, -től | od (D) | vonattól - od pociągu |
| -ra, -re | na (B) | vonatra - na pociąg |
| -n, -on, -en, -ön | na (Ms) | vonaton - na pociągu |
| -ról, -ről | z (D); o (Ms) | vonatról - o pociągu |
| -val, -vel | z (N); N | vonattal - z pociągiem (asymilacja; "v" z przyrostków -val, -vel dołączane po spółgłosce zamienia się w tę spółgłoskę, np: kép + vel = képpel (z obrazem), ház + val = házzal (z domem), itp. Po samogłoskach zostaje v, np. óra + val = órával (z godziną). |
| -ért | za (B); dla (D); o (B); po (B) | vonatért - o pociąg |
| -nak, -nek | C | vonatnak - pociągowi |
| -vá, -vé | w (B) | vonatvá - w pociąg |
| -ig | do czasu/miejsca (D) | januárig - do stycznia |
| -képp, -képpen, -ként | jako (M); w charakterze (D) | vonatképp - jako pociąg |
| -kor | o (godzinie) | hét órakor - o godzinie siódmej |
Liczba mnoga
Liczbę mnogą tworzymy za pomocą końcówki -k. Jeśli wyraz kończy się spółgłoską, to przed końcówką dodaje się samogłoskę tylnią -o lub -a bądź przednią -e lub -ö.Odmiana dzierżawcza
W języku węgierskim nie istnieją zaimki dzierżawcze (polskie: mój, twój itd.), podobnie jak przy odmianie rzeczownika zastępuje się je za pomocą specjalnych końcówek dzierżawczych.| Jeden posiadacz jeden przedmiot posiadany | Wielu posiadaczy jeden przedmiot posiadany |
|---|---|
| mój(a,e) --> -m, -om, -am, -em, -öm | nasz(a,e) --> -nk, -unk, -ünk |
| twój(a,e) --> -a, -od, -ad, -ed, öd | wasz(a,e) --> -tok, -tek, -tök, -otok, -atok, -etek, -ötök |
| jego/jej --> -a, -e, ja, -je | ich --> -uk, -ük, -juk, jük |
| Jeden posiadacz wiele przedmiotów posiadanych | Wielu posiadaczy wiele przedmiotów posiadanych |
| moi/moje --> -im, -aim, -eim, -jaim, -jeim | nasi/nasze --> -ink, -aink, -eink, -jaink, -jeink |
| twoi/twoje --> -id, -aid, -eid, -jaid, -jeid | wasi/wasze --> -itok, -itek, -aitok, -eitek, -jaitok, -jeitek |
| jego/jej --> -i, -ai, -ei, -jai, -jei | ich --> -ik, -aik, -eik, -jaik, -jeik |
Przykłady:
| szoba (pokój) | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| szobám (mój pokój) | szobád (twój pokój) | szobája (jego pokój) | szobánk (nasz pokój) | szobátok (wasz pokój) | szobájuk (ich pokój) |
| szobáim (moje pokoje) | szobáid (twoje pokoje) | szobái (jego pokoje) | szobáink (nasze pokoje) | szobáitok (wasze pokoje) | szobáik (ich pokoje) |
| könyv (książka) | |||||
| könyvem (moja książka) | könyved (twoja książka) | könyve (jego książka) | könyvünk (nasza książka) | könyvetek (wasza książka) | könyvük (ich książka) |
| könyveim (moje książki) | könyveid (twoje książki) | könyvei (jego książki) | könyveink (nasze książki) | könyveitek (wasze książki) | könyveik (ich książki) |
Konstrukcja dzierżawcza
Ponieważ język węgierski nie posiada dopełniacza, zastępuje go odpowiednia konstrukcja dzierżwacza, która polega na zestawieniu strony posiadającej z przedmiotem posiadanym.Posiadanie proste
- konstrukcja prosta - strona posiadająca nie przybiera żadnej końcówki, przedmiot posiadany przybiera osobową końcówkę dzierżawczą 3 os. lp. bądź lmn. - zależnie od liczby przedmiotów np.:
- konstruckja złożona - strona posiadająca przybiera końcówkę -nak, -nek. Przedmiot posiadany przybiera przedimek określony 'a' lub 'az', np.:
- Obie konstruckje w tłumaczeniu oznaczają to samo i nie ma między nimi żadnej różnicy poza stylistyczną.
Posiadanie złożone
Ma miejsce, kiedy strona posiadana jest zaraz stroną posiadającą. Pierwsza strona posiadająca nie przybiera końcówki, natomiast druga przybiera osobową końcówkę dzierżawczą 3 os. lp. bądź lmn. oraz końcówkę -nak, -nek. Przedmiot posiadany otrzymuje przedimek a, az i osobową końcówkę dzierżawczą 3 os. np.:guzik ubrania chłopca - a fiú ruhájának a gombja (gdzie gombja znaczy guzik)
Pytania
Jeśli chcemy odpowiedzieć na pytanie: kié? (czyj?) np.: kié a ruha (czyje jest ubranie?) to używamy bezosobowej konstruckji dzierżawczej -é: odpowiedź: fiúé (chłopca), fiúké (chłopców) Tylko wtedy ma ona zastosowanie kiedy w odpowiedzi nie wymieniamy żadnego przedmiotu posiadanego. Pełna odpowiedź brzmiałaby: a fiú ruhája (ubranie chłopca)Przymiotnik
Do przymiotników stosuje się te same zasady co do rzeczowników, czyli mogą one przyjmować te same końcówki na takich samych zasadach.Stopniowanie przymiotników
- stopień wyższy tworzymy za pomocą przyrostka -bb, -abb lub -ebb, np.: magas (wysoki) --> magasabb (wyższy)
- stopień najwyższy tworzymy poprzez dodanie przedrostka leg- do stopnia wyższego np.: magasabb (wyższy) --> legmagasabb (najwyższy)
Porównanie
Przy porównaniu używamy spójnika mint oznaczający niż np.: Az asztal nagyobb mint, a szék co jest jednoznaczne ze zdaniem: stół jest większy niż krzesło. Inna możliwość to dodanie końcówki -nál, -nél na przykład: az asztal nagyobb a széknél, czyli: stół jest większy niż krzesło. Jeżeli chcemy wskazać na jakiś przedmiot to uzywamy końcówki -ik np.: ez a nehezebb - ten jest cięższy. Warto zauważyć, że wiele przymiotników odmienia się nieregularnie.Liczebnik
Liczebniki w j. węgierskim dzieli się na określone i nieokreślone.Liczebniki określone
Do liczebników określonych należą:a) porządkowe, które tworzymy poprzez dodanie końcówki -adik, -edik, -ödik lub -odik zgodnie z zasadmi harmonii samogłoskowej. Wyjątkami są:
- első (pierwszy)
- második (drugi)
c) ułamkowe. Liczebniki ułamkowe tworzy się od liczebników głównym przez dodanie przyrostka -ad, -od, -ed lub -öd stosując zmiany rdzenia zachodzące przy tworzeniu liczebników porządkowych np.: egy harmad (jedna trzecia). Wyjątek stanowi egy ketted, czyli jedna druga.