*Język japoński (nie należący do żadnej grupy językowej)| rodzaj=japoński (hiragana i katakana)| kraj, region2=Japonia| agencja=Rząd Japonii| iso1=ja| iso2=jpn| sil=JPN| kod=ja| przymiotnik=Japońska| język=Japoński| przymiotnik2=japońskiego| }}
Język japoński (日本語 nihongo) to język używany przez ok 130 mln mieszkańców Japonii oraz japońskich emigrantów na wszystkich kontynentach.
Historia i pochodzenie języka japońskiego
Najstarsze znane teksty to pochodzące z 5-go i 6-go wieku nazwy własne. Nie mówią jednak one wiele o języku. Najstarsze dłuższe teksty pochodzą z 8-go wieku (kiki). Już wtedy chińskich znaków zaczęto używać do sylabicznego zapisu wymowy.Jednak pewne sylaby które są identyczne we współczesnym japońskim były zapisywane różnymi znakami i był to zapis konsekwentny. Świadczy to o tym, że dawny japoński miał więcej samogłosek - 8 zamiast współczesnych 5, za to nie rozróżniał długości różnych sylab, tak jak to czyni współczesny japoński.
Kluczowe jest jednak nie ilość samogłosek, lecz to, że prawdopodobnie obowiązywała zasada harmonii samogłosek - taka sama jak w językach uralsko-altajskich. Jest to jeden z głównych argumentów za uralsko-ałtajskim pochodzeniem języka japońskiego. Świadczyć ma również o tym podobieństwo składniowe do innych języków ałtajskich (np. tureckiego, mongolskiego). Niektórzy badacze doszukują się również podobieństw do języków malajo-polinezyjskich.
Do innych dawnych cech należy:
- występowanie p w miejscu współczesnego h
- występowanie pełnej grupy sylab zaczynających się na w- i y-.
Żadna teoria nie jest jednak szerzej przyjęta i japoński pozostaje największym językiem o krórego pochodzeniu praktycznie nic pewnego nie wiadomo.
Gramatyka japońska
Japoński jest językiem o szyku wyrazów w zdaniu SOV, tzn. podmiot-dopełnienie-orzeczenie. Taki sam szyk ma np. łacina, jednak większość współczesnych języków europejskich używa szyku podmiot-orzeczenie-dopełnienie, więc przyzwyczajenie się może sprawiać pewne trudności.Rzeczowniki japońskie nie odmieniają się przez liczbę i rodzaj. Liczba mnoga tworzona jest przez kontekst, specjalne sufiksy lub reduplikację: hito (人) to człowiek, gdy hitobito (人人 zapisywany najczęściej przez znak duplikacji: 人々) to ludzie. Również można ją stworzyć przez użycie liczebników lub określeń typu kilka, wiele. Przy użyciu liczebników stosuje się tzw. klasyfikatory, podobnie jak w polskim - arkusz papieru (ichimai - 一枚), sztuka bydła (ittō - 一頭) itp.
Czasowniki są odmienne, jednak odmiana jest dosyć regularna - czasowniki nieregularne policzyć można na palcach jednej ręki. Są dwa czasy - przeszły i teraźniejszo-przyszły. Przymiotniki podlegają tym samym prawom odmiany, co czasowniki. Zawierają w sobie znaczenie "być jakimś...", więc mogą być jedynym orzeczeniem w zdaniu.
Np. zdanie: Mura-ga furui (村が古い) znaczy wioska (jest) stara. Ponieważ przymiotnik furui jest orzeczeniem możemy utworzyć jego formę czasu przeszłego furukatta. Mura-ga furukatta (村が古かった) znaczy 'wioska (była) stara'. Analogicznie możemy utworzyć przeczenie furukunai - nie jest stara i przeczenie w czasie przeszłym furukunakatta - nie była stara. Początkujący najczęściej łamią sobie język sprawną wymową przymiotnika atatakai - ciepły. Jego forma czasu przeszłego to atatakakatta, a przeczenie w czasie przeszłym atatakakunakatta.
Bardzo rozwinięty jest system języka grzecznościowego (keigo - 敬語).
Zaimki osobowe
W języku japońskim nie ma oddzielnej klasy słów będących zaimkami osobowymi. Pewna grupa rzeczowników pełni te funkcję. Jest ona znacznie szersza od klasy zaimków osobowych w językach indoeuropejskich. I w przeciwieństwie do nich dotyczy to nie tylko drugiej osoby (polskie: ty, pan, pani, państwo, nazwy stanowisk typu profesor, itd.), ale i pierwszej:W przeciwieństwie do innych japońskich rzeczowników, zaimki generalnie mają liczbę pojedynczą i mnogą. Użycie zaimka pojedynczego w mnogim kontekście jest w prawdzie możliwe, ale może brzmieć dziwnie.
Liczbę mnogą zaimków tworzy się sufiksem -tati lub rzadziej -ra
- Zaimki 1 osoby
- わたくし watakusi - bardzo formalne, zarezerwowane dla publicznych wystąpień itp.
- わたし watasi - raczej formalne
- あたし atasi - nieformalne, dla kobiet
- ぼく boku - nieformalne, głównie dla młodych mężczyzn
- おれ ore - nieformalne, raczej dla mężczyzn
- われわれ wareware - liczba mnoga
- Zaimki 2 osoby
- あなた anata - raczej formalne, używane w pewnym kontekście jednak oznacza tyle co polskie kochanie
- あんた anta - nieformalne
- きみ kimi - nieformalne, używane głównie zwracając się do dziewczyn
- おまえ omae - nieformalne, ostatnio staje się coraz bardziej popularne
- きさま kisama - zaimek-wyzwisko, spotykane głównie w anime, rzadko w rzeczywistym języku
| さん -san | Do dorosłych |
| くん -kun | Do młodych chłopców i wśród męskich przyjaciół, a także kolegów po fachu |
| ちゃん -chan | Głównie do młodych dziewczyn i wśród żeńskich przyjaciół (ale nie zawsze), także pieszczotliwe zdrobnienie |
| さま -sama | Jeśli chcemy wyrazić szacunek |
| どの -dono | Bardzo oficjalny, głównie w listach i innych dokumentach |
| はん -han | równoważnik -san w niektórych dialektach japońskiego |
Zaimki wskazujące i pytające
Zaimki te tworzą w pewnym sensie "system" podobny do esperanckiego. Zaimki mają inne formy samodzielne i inne z poprzedzającym je wyrazem. Podobnie jest z angielskimi zaimkami dzierżawczymi (samodzielny mine, niesamodzielny my).Istnieje jeszcze jedna kategoria o której należy wiedzieć. Poza zaimkami bliższymi i dalszymi istnieje klasa zaimków "bliższych rozmówcy", czyli coś w stylu "to u ciebie".
| Klasa | Znaczenie | Wymowa | Zapis (jeśli jest inny od hiragany) |
|---|---|---|---|
| Osobowe | wskazujący samodzielny (ten) | かれ kare | |
| wskazujący niesamodzielny (ten człowiek) | かの kano | ||
| pytający (kto) | だれ dare | ||
| Miejsca | wzkazujący bliższy (tu) | ここ koko | |
| wzkazujący bliższy-rozmówcy (tam u ciebie) | そこ soko | ||
| wzkazujący dalszy (tam) | あそこ asoko | ||
| pytający (gdzie) | どこ doko | ||
| Kierunku | wzkazujący bliższy (w tą stronę) | こっち kotchi | |
| wzkazujący bliższy-rozmówcy (w twoją stronę) | そっち sotchi | ||
| wzkazujący dalszy (w tamtą stronę) | あっち atchi | ||
| pytający (dokąd) | どっち dotchi | ||
| Przedmiotowy samodzielny | wzkazujący bliższy (to) | これ kore | |
| wzkazujący bliższy-rozmówcy (to u ciebie) | それ sore | ||
| wzkazujący dalszy (tamto) | あれ are | ||
| pytający (które) | どれ dore | ||
| Przedmiotowy niesamodzielny | wzkazujący bliższy (to krzesło) | この kono | |
| wzkazujący bliższy-rozmówcy (to krzesło u ciebie) | その sono | ||
| wzkazujący dalszy (tamto krzesło) | あの ano | ||
| pytający (które krzesło) | どの dono | ||
| Typu | wzkazujący bliższy (tego rodzaju) | こんな konna | |
| wzkazujący bliższy-rozmówcy (tego rodzaju) | そんな sonna | ||
| wzkazujący dalszy (tamtego rodzaju) | あんな anna | ||
| pytający (jakiego rodzaju) | どんな donna | ||
| Sposobu | wskazujący (w ten sposób) | こう kou | |
| wskazujący bliższy (trudno o dosłowne tłumaczenie) | そう sou | ||
| wskazujący dalszy (trudno o dosłowne tłumaczenie) | ああ aa | ||
| pytający (jak) | どう dou | ||
| Czasu | wskazujący (wtedy) | さて sate | |
| pytający (kiedy) | いつ itsu | ||
| Liczby | pytający liczby (ile) | いくつ ikutsu | |
| Inne | pytający przedmiotowy (co) | なに nani lub なん nan | 何 |
| negatywny przedmiotowy (nic) | なにも nanimo | 何も | |
| nieokreślony przedmiotowy (coś) | なにか nanika | 何か |
Przypadki
Rolę określania przypadków spełniają stałe morfemy (partykuły) występujące po słowach, podobnie jak polskie "końcówki".Należy bezwzględnie pamiętać, że ponieważ język japoński w żadnym razie nie jest językiem indoeuropejskim, nazwy typu "mianownik" czy "dopełniacz", które dobrze opisują języki indoeuropejskie, nie bardzo nadają się do opisu języka japońskiego.
Morfemy pisze się używając hiragana.
| Morfem | Funkcja | Przybliżony odpowiednik indoeuropejski | Uwagi |
|---|---|---|---|
| wa (は) | Temat | Mianownik | Pisane znakiem hiragana HA |
| ga (が) | Podmiot | Mianownik | |
| no (の) | Właściciel | Dopełniacz | |
| o (を) | Dopełnienie bliższe | Biernik | Pisane znakiem hiragana WO |
| de (で) | Miejsce akcji | Miejscownik, brak ścisłego odpowiednika w języku polskim | |
| ni (に) | Kierunek lub miejsce istnienia | w ograniczonym zakresie Miejscownik | |
| e (へ) | Kierunek poruszania | brak | Pisane znakiem hiragana HE |
| to (と) | Lista obiektów | spójnik I lub Z(tylko w przypadku łaczenia obiektów, nie zdań) | |
| kara (から) | Początek lub przyczyna | przyimek od lub zwrot ze względu na | |
| made (まで) | Koniec | przyimek do |
Różnica między wa i ga nie należy do prostych do wyjaśnienia. Wa jest partykułą tematu wypowiedzi i przetłumaczyć można ją jako 'jeśli chodzi o...'. Np. 'watashi-wa gakusei desu' znaczy 'jestem studentem' (lit. 'jeśli chodzi o mnie, jestem studentem'). Jeśli w pierwszym zdaniu użyty był rzeczownik z partykułą wa, w kolejnych zdaniach pomija się temat. Np. 'Watashi-wa gakusei desu. Pōrandojin desu.' ('Jestem studentem. Jestem Polakiem'). W powyższych zdaniach temat określony był tylko raz. Ponieważ w drugim zdaniu nic nie wskazywało na zmianę tematu wiadomo, że jest ono kontynuacją myśli zawartej w zdaniu pierwszym. Powtarzanie tematu w każdym zdaniu (w przypadku początkujących uczniów języka) nie jest jednak błędem. Ga jest partukułą podmiotu. Używa się jej w przypadku, gdy mówi się o czymś po raz pierwszy (np. "Mura-ni ojīsan-ga sunde ita. Ojīsan-wa bimbō datta." czyli "W wiosce mieszkał dziadek. (tenże) Dziadek był biedny"), lub gdy w zdaniu użyto już partykuły tematu wa (np. "Watashi-wa Nihon-go-ga suki" czyli "Lubię język japoński" (lit. "Jeśli chodzi o mnie, język japoński jest lubiany").
Jeśli temat zostaje pominięty w ogóle znaczy, że wypowiedź dotyczy pierwszej osoby. Np. Japończyk powie raczej gakusei desu (jestem studentem) niż watashi-wa gakusei desu.
e(へ) stosuje się rzadziej niż ni(に), choć obydwie służą do wyrażenia kierunku poruszania. W razie wątpliwości bezpieczniej jest użyć ni(に). Obydwie jednak formy Tōkyō-ni iku i Tōkyō-e iku ('jechać do Tokio') są prawidłowe.
Modyfikatory zdania
Pewna grupa morfemów może być umieszczana na samym końcu zdania. Do najpopularniejszych należą:- yo (よ) - pewna opinia, często też w odpowiedzi na pytanie. Tłumaczona jako "ależ..."
- ne (ね) - pytanie typu "no nie ?".
- ka (か) - zmienia zdanie twierdzące w pytające
- na (な) - wrażenie
Czasowniki
Orzeczenie (a więc i czasownik) występuje na końcu zdania. Japońskie czasowniki odmieniając się dość regularnie.Są dwa czasy - teraźniejszo-przyszły i przeszły.
Czasowniki regularne należą do 2 grup - czasowniki o temacie spółgłoskowym (zakończone na -u) i samogłoskowym (zakończone na -eru i -iru). Jak widać, wszystkie bezokoliczniki (jednoznaczne z formą twierdzącą czasu teraźniejszego) kończą się literą u, należy jednak pamiętać, że nie wszystkie -eru i -iru należą do odmiany samogłoskowej. Np. 'ikiru' ('żyć') jest samogłoskowe, a 'hairu' ('wchodzić') spółgłoskowe. Problem ten występuje jednak tylko w przypadku, gdy dwie ostatnie litery słowa to -ru. Wszystkie inne czasowniki odmieniają się spółgłoskowo. Czasowników nieregularnych jest niewiele. Najważniejsze są 4 z nich - aru, suru, iku, kuru, oraz grupa czasowników pochodnych od suru.
Od czasowników tworzy się formę grzecznościową -masu, którą odmienia się jak czasownik.
| Klasa | Czas teraźniejszy | Czas przeszły | Forma -masu | ||
|---|---|---|---|---|---|
| Twierdzenie | Przeczenie | Twierdzenie | Przeczenie | ||
| Teman spółgłoskowy | -u (う) | -wanai (わ な い) | -tta (っ た) | -wanakatta (わ な か っ た) | -imasu (い ま す) |
| -ru (る) | -ranai (ら な い) | -tta (っ た) | -ranakatta (ら な か っ た) | -rimasu (り ま す) | |
| -tsu (つ) | -tanai (ら な い) | -tta (っ た) | -tanakatta (た な か っ た) | -timasu (ち ま す) | |
| -ku (く) | -kanai (か な い) | -ita (い た) | -kanakatta (か な か っ た) | -kimasu (き ま す) | |
| -gu (ぐ) | -ganai (が な い) | -ida (っ だ) | -ganakatta (が な か っ た) | -gimasu (ぎ ま す) | |
| -su (す) | -sanai (さ な い) | -shita (し た) | -sanakatta (さ な か っ た) | -shimasu (し ま す) | |
| -nu (ぬ) | -nanai (な な い) | -nda (ん だ) | -nanakatta (な な か っ た) | -nimasu (に ま す) | |
| -mu (む) | -manai (ま な い) | -nda (ん だ) | -manakatta (ま な か っ た) | -mimasu (み ま す) | |
| -bu (ぶ) | -banai (ば な い) | -nda(ん だ) | -banakatta (ば な か っ た) | -bimasu (び ま す) | |
| Teman samogłóskowy | -ru (る) | -nai (な い) | -ta (た) | -nakatta (な か っ た) | -masu (ま す) |
| Nieregularne | suru (す る) | shinai (し な い) | shita (し た) | shinakatta (し な か っ た) | shimasu (し ま す) |
| iku (い く) | ikanai (い か な い) | itta (い っ た) | ikanakatta (い か な か っ た) | ikimasu (い き ま す) | |
| kuru (く る) | konai (こ な い) | kita (き た) | konakatta (こ な か っ た) | kimasu (き ま す) | |
| aru (あ る) | nai (な い) | atta (あ っ た) | nakatta (な か っ た) | arimasu (あ り ま す) | |
| Forma grzecznościowa -masu | -masu (ま す) | -masen (ま せ ん) | -mashita (ま し た) | -masen deshita (ま せ ん で し た) | |
Tryb koneksywny (formę tzw. -te) tworzy się zmieniając końcowe -a w formie twierdzącej czasu przeszłego na -e. Często formę koneksywną stosuje się jako rozkaźnik. Formę przeczącą trybu rozkazującego tworzy się dodając końcówkę -de do formy teraźniejszej przeczącej (-nai). Formy grzecznościowe tworzy się dodając kudasai.
Przykład:
| Czytać | yomu |
| Czytaj! | yonde |
| Nie czytaj! | yomanaide |
| Czy mógłby Pan przeczytać | yonde kudasai |
| Czy mógłby Pan nie czytać | yomanaide kudasai |
Pytania
Pytania formuje się partykułą ka (か) stawianą na samym końcu zdania. Można też nie dodawać ka (か), tylko zmienić intonacje na rosnącą, jednak metoda ta jest niepolecana początkującym.Wpływ na język polski
Głównie słowa kulturowe, takie jak: manga, anime, origami, sushi, karate itd.Również pewna grupa słów to waseieigo (Japońskie słowa utworzone z angielskich morfemów, często w niewielkim związku z ich pierwotnym znaczeniem) - najlepszym przykładem niech będzie walkman.
Ogólnie wpływy nie były duże i prawie wyłącznie za pośrednictwem języków trzecich.
Zupełnie inną sprawą jest slang miłośników anime i manga - często używają oni sufiksów -san, -kun, -chan, -sama, setek słów związanych z przedmiotem ich zainteresowania, niektórych słów ogólnych które nie mają zbyt dobrych polskich odpowiedników (np. sempai) oraz dużej grupy zapożyczeń które wydają się być dobierane zupełnie losowo.
Wpływy języka polskiego na japoński
Bardzo małe, i wyłącznie za pośrednictwem innych języków (takich jak angielski).Wpływy innych języków
Bardzo duży wpływ miał język chiński - ilość słownictwa pochodząca z chińskiego jest porównywalna z ilością słownictwa rdzennie japońskiego, o ile nie większa.Pewna ilość słów pochodzi też z języka Ajnów.
Z drugiej połowy ostatniego tysiąclecia pochodzi pewna grupa zapożyczeń z portugalskiego, niderlandzkiego, niemieckiego, francuskiego i innych języków europejskich.
Współcześnie głównym źródłem nowych słów jest język angielski.
Inne artykuły
- Gramatyka
- Odmienne części mowy w języku japońskim
- Przekształcenia fonetyczne w języku japońskim
- Terminologia gramatyczna języka japońskiego
- Słownictwo
- Gairaigo
- Kango
- Keigo
- Przydatne japońskie zwroty
- Słowniczek japoński
- Słownictwo chemiczne w języku japońskim
- Słownictwo informatyczne w języku japońskim
- Waseieigo
- Wyrażenia czasowe w języku japońskim
- Wyrażenia ilości w języku japońskim
- Pismo
- Częstotliwości występowania znaków w języku japońskim
- Furigana
- Jouyou
- Jinmei
- Kana
- Katakana
- Hiragana
- Kanji
- Kun-yomi
- Krótki kurs kana
- Krótki kurs kanji
- On-yomi
- Pismo japońskie
- Romaji
- Egzaminy językowe
- Literatura w języku japońskim
- Język japoński i komputery
- Artykuły o języku
- Inne związane artykuły