II wojna światowa to jeden z największych konfliktów zbrojnych w historii świata, trwający między 1 września 1939 r., a
2 września 1945 r., obejmujący zasięgiem działań wojennych prawie całą
Europę, część
Azji, północną
Afrykę i oceany:
Atlantyk i
Pacyfik, a także
Ocean Indyjski. Poza prawie wszystkimi państwami europejskimi, brały w niej udział główne państwa
Ameryki Północnej i Azji. Głównymi stronami konfliktu były
państwa osi i państwa koalicji antyhitlerowskiej (
alianci).
Schleswig Holstein ostrzeliwuje Westerplatte 39 09 01 b.jpg|thumb|right|250px|
Początek II WŚ
Schleswig-Holstein ostrzeliwuje Westerplatte
Przedsmakiem nadchodzącego konfliktu był atak
faszystowskich Włoch na
Abisynię (
wojna włosko-abisyńska 1935-1936) oraz
hiszpańska wojna domowa. II wojnę światową poprzedziły też takie agresywne zachowania ze strony
III Rzeszy jak: zajęcie
Nadrenii w 1936 r.,
Anschluss Austrii (marzec 1938), rozbiór
Czechosłowacji (październik 1938 – marzec 1939) oraz aneksja
Kłajpedy. Ze strony
Włoch przykładem złamania prawa międzynarodowego było zajęcie
Albanii na wiosnę 1939.
Europa
Wojna obronna Polski
- Dokładniejszy opis działań znajduje się w osobnym artykule.
Wojna wybuchła 1 września 1939 po ataku
hitlerowskich Niemiec w porozumieniu ze
Związkiem Radzieckim na
Polskę. Pierwszy etap wojny, nazywany wojną obronną Polski lub tradycyjnie w piśmiennictwie "kampanią wrześniową", rozpoczęło wejście wojsk niemieckich na terytorium
Wolnego Miasta Gdańska (choć w istocie jako pierwsze
miasto w Polsce zbombardowano
Wieluń).
W chwili wybuchu wojny Polska miała układ sojuszniczy z
Francją z 1921, układ sojuszniczy z
Wielka Brytanią z 25 sierpnia 1939 r. oraz sojusz z
Rumunią obowiązujący jednak tylko w przypadku ataku ze strony
ZSRR. Niemcy były powiązane
paktem antykominternowskim z
Japonią i Włochami, tzw.
paktem stalowym z
Włochami oraz układem z ZSRR (
pakt Ribbentrop-Mołotow) z 23 sierpnia 1939 r., który
de facto dzielił Europę Środkową na strefy wpływów obu państw i dawał Niemcom wolną rękę w wojnie z Polską. Wojna stała się wojną światową z chwilą wypowiedzenia wojny Niemcom przez Wielką Brytanię i Francję 3 września 1939 r. Wraz z Wielką Brytanią w stanie wojny znalazły się państwa
Wspólnoty Brytyjskiej:
Australia,
Nowa Zelandia,
Indie i
Kanada. Oficjalnie po stronie Niemiec do wojny nie przyłączyły się na tym etapie jednak ani
Włochy, ani
Japonia. Podobnie postąpiły nastawione prohitlerowsko
Węgry i
Rumunia. Jednocześnie z Niemcami ruszyła na Polskę
słowacka Armia Polowa Bernolak.
Przebieg
wojny obronnej przyniósł Polsce klęskę. 17 września do wojny włączył się
ZSRR, zajmując wschodnie terytorium
II Rzeczpospolitej, w myśl
układu Ribbentrop-Mołotow. Atak ten złamał
polsko-sowiecki pakt o nieagresji, który miał obowiązywać do 1945 r., jednak nie wywołał ze strony rządu polskiego ani wypowiedzenia wojny, ani nawet zerwania stosunków dyplomatycznych.
Armia Czerwona nie napotkała znaczącego oporu poza oddziałami
Korpusu Ochrony Pogranicza. Tego samego dnia rząd polski ewakuował się na terytorium
Rumunii, skąd po jego internowaniu prezydent
Ignacy Mościcki wydał dekret o przekazaniu władzy
Władysławowi Raczkiewiczowi, co zapoczątkowało działalność
Polskiego Rządu na Uchodźstwie.
Dziwna wojna
Tymczasem na Zachodzie toczyła się tzw.
dziwna wojna, alianci nie podejmowali bowiem działań zaczepnych. Na posiedzeniu Rady Najwyższej Sprzymierzonych w Abbeville 12 września 1939
Francja i
Wielka Brytania postanowiły, że nie udzielą Polsce pomocy. Granica radziecko-niemiecka ustabilizowała się zgodnie z tzw.
drugim układem Ribbentrop-Mołotow z 28 września 1939. Dokonano jednak pewnej modyfikacji:
ZSRR zgodził się na odstąpienie Niemcom Lubelszczyzny w zamian za Litwę.
Wileńszczyzna została przekazana
Litwie 10 października w zamian za zgodę na stacjonowanie garnizonów radzieckich na jej terytorium. Podobne układy wymuszono 29 września i 5 października na
Estonii i
Łotwie. Przez blisko rok kraje te cieszyły się jeszcze pozorami niepodległości. Od 30 listopada 1939 do 12 marca 1940 toczyła się
wojna zimowa 1939-1940 pomiędzy ZSRR a
Finlandią. Nie przyniosła ona klęski Finom, była za to kompromitacją Armii Czerwonej. Finlandia obroniła swą niepodległość, choć straciła sporo żołnierzy i strategiczne umocnienia graniczne. Doszło też do powołania marionetkowej Fińskiej Republiki Radzieckiej z siedzibą w
Pietrozawodsku.
Inwazja na Skandynawię
9 kwietnia 1940 Niemcy zaatakowały
Danię i
Norwegię. Dania nie była w stanie stawiać jakiegokolwiek oporu i podporządkowała się Niemcom, broniła się natomiast Norwegia. Pomimo opanowania najważniejszych miast słaba 50 tys. armia norweska nadal tworzyła ogniska oporu w głębi kraju. Król
Haakon VII wraz z rządem ewakuowali się do Wielkiej Brytanii. Wysadzono desant sił angielsko-francuskich w rejonie Andelsnes i Namsos. Po zaciętych walkach z udziałem polskiej
Samodzielnej Brygady Strzelców Podhalańskich opanowano
Narwik. Alianci wycofali się jednak z Norwegii w obliczu ataku III Rzeszy na inne państwa Europy. W Norwegii powołano kolaboracyjny rząd, którego premierem został
Vidkun Quisling.
Atak Niemiec na Francję (Fall Gelb)
i Adolf Hitler
10 maja 1940 r. Niemcy zaatakowali
Holandię,
Belgię i
Luksemburg. Opanowanie przez spadochroniarzy mostów i lotnisk holenderskich pozwoliło armii niemieckiej na opanowanie tego kraju w ciągu sześciu dni. 12 maja Niemcy przerwali front francuski w rejonie
Sedanu i ruszyli na zachód, następnego dnia dotarli do kanału
La Manche. Lewe skrzydło wojsk alianckich zostało odcięte. 28 maja armia belgijska skapitulowała. Od 26 maja do 4 czerwca w rejonie
Dunkierki odbywała się ewakuacja wojsk brytyjskich. Plaże pozostawiono wypełnione sprzętem, ale ludzi zdołano wywieźć na Wyspy Brytyjskie. 10 czerwca Włochy wypowiedziały wojnę Francji, co zresztą nie miało znaczenia. W cztery dni później Niemcy wkroczyli do
Paryża. 16 czerwca premierem Francji został marszałek
Philippe Pétain, który następnego dnia poprosił
Berlin o zawieszenie broni. Dzień później
BBC nadało odezwę gen.
Charles'a de Gaulle'a wzywającą do dalszej walki. Zapoczątkowało to działalność Komitetu Wolnej Francji. 22 czerwca pod
Compiègne, w tej samej salonce kolejowej, w której podpisano rozejm kończący
I wojnę światową, Francuzi sygnowali zawieszenie broni. Północna Francja wraz z
Paryżem dostała się pod okupację niemiecką,
Alzację i
Lotaryngię przyłączono do III Rzeszy, południowa zaś część stała się kolaborującym z Niemcami "
Państwem Francuskim" ze 100 tys. armią i rządem
Petain-
Laval ulokowanym w słynnym kurorcie
Vichy. Istniał on do 1942, kiedy to całe terytorium zaanektowane zostało przez Niemców (w związku z desantem amerykańskim w Afryce Północnej).
Klęskę Francji wykorzystał ZSRR do zajęcia
państw bałtyckich. Związek Radziecki wprowadził w czerwcu 1940 na ich teren znaczne wojska i wymusił rekonstrukcje rządów, obsadziwszy je swoimi ludźmi. W ciągu miesiąca Litwa, Łotwa i Estonia ogłoszone zostały Socjalistycznymi Republikami Radzieckimi, a od 3 do 6 sierpnia przystąpiły do
ZSRR.
Stalin wystosował również ultimatum do rządu
rumuńskiego żądając oddania
Besarabii oraz Północnej Bukowiny. Rumunia się ugięła, a wkrótce oddała również pod naciskiem niemieckim
Węgrom część
Siedmiogrodu (tzw. II arbitraż wiedeński). Latem 1940
Moskwa wysunęła wobec Finlandii upokarzające żądania ekonomiczne –
Helsinki je wypełniły, bojąc się utraty niepodległości, równocześnie jednak zacieśniły stosunki z Niemcami, co zapewniło im swoisty parasol ochronny. Podobną politykę obrał
Bukareszt; Niemcy powoli szykując się do wojny z ZSRR hamowały zapędy Sowietów.
Bitwa o Anglię
8 sierpnia 1940 rozpoczęła się powietrzna
bitwa o Anglię, trwająca do 31 października. Miała dać
Luftwaffe panowanie w powietrzu i zdezorganizować obronę brytyjską, co miało być wstępem do morskiej inwazji Wysp Brytyjskich, ale zakończyła się porażką Niemiec. Oprócz działań powietrznych Niemcy rozwinęli ofensywę morską przy pomocy
okrętów podwodnych, pragnąc odciąć Wielką Brytanię od dostaw żywności i materiałów wojennych z kolonii i
USA.
Bitwa o Atlantyk przybrała na sile.
Inwazja na Grecję
28 października 1940 r. Włochy napadły na
Grecję. Wojska włoskie szybko zostały powstrzymane i odrzucone, a w grudniu oddziały greckie wkroczyły do południowej
Albanii. Szerokiego poparcia Grekom udzielili Brytyjczycy, wysyłając swoje siły ekspedycyjne. Obecność Brytyjczyków w Grecji i niepomyślny rozwój sytuacji politycznej w
Jugosławii doprowadził do niemieckiej inwazji na oba te kraje 6 kwietnia 1941 r. Niemcy już 12 kwietnia wkroczyli do
Belgradu, do 30 kwietnia opanowali lądową część terytorium Grecji. 20 maja na
Krecie lądowały niemieckie
oddziały powietrznodesantowe. Na wyspie walczyły resztki brytyjskiego korpusu ekspedycyjnego i armii greckiej. W końcu Kreta została zdobyta, a ostatnie oddziały brytyjskie opuściły ją 31 maja. Na części terytorium Jugosławii doszło do utworzenia sprzymierzonego z Osią tzw.
Niezależnego Państwa Chorwackiego na czele z wodzem
ustaszów Ante Paveliciem.
22 czerwca 1941 Niemcy napadły na
Związek Radziecki, co rozpoczęło określaną tak w historiografii rosyjskiej
Wielką Wojnę Ojczyźnianą. W pierwszych miesiącach wojny
Armia Czerwona ponosiła olbrzymie straty w ludziach i sprzęcie, a wojska niemieckie zajęły rozległe obszary
Ukrainy,
Białorusi i republik nadbałtyckich, docierając aż pod
Leningrad i
Moskwę. Grudniowa kontrofensywa sowiecka pod Moskwą odrzuciła jednak Niemców spod bram miasta.
Wiosną 1942 Niemcy uderzając na południu Rosji w kierunku
Wołgi i roponośnych terenów
Kaukazu doszli do
Stalingradu. Bitwa o Stalingrad skończyła się jednak klęską niemieckiej 6 Armii feldmarszałka
Friedricha Paulusa, która otoczona w ruinach Stalingradu ostatecznie poddała się 2 lutego 1943. Obroną dzisiejszego Wołgogradu kierował
Gieorgij Żukow. Hitler, zły po przegranej, wydał rozkaz rozliczenia się za klęskę z dowództwem.
Pragnąc odzyskać inicjatywę strategiczną na Froncie Wschodnim, Niemcy uderzyli na tzw. łuku kurskim. Wielka pancerna
bitwa na łuku kurskim, pomimo początkowych sukcesów niemieckich, skończyła się przegraną atakujących i ostateczną utartą przez Niemcy inicjatywy strategicznej na froncie wschodnim.
Istotnym wydarzeniem, zmieniającym całkowicie układ sił w wojnie było przystąpienie do wojny po stronie koalicji antyhitlerowskiej
Stanów Zjednoczonych Ameryki, w następstwie wypowiedzenia wojny USA przez Japonię, 7 grudnia 1941. Oprócz podjęcia walk z flotą i wojskami japońskimi w Azji południowo-wschodniej i na Pacyfiku, USA, dysponujące wielkim potencjałem przemysłowym, zaczęły wysyłać oddziały i sprzęt wojskowy do Wielkiej Brytanii i Afryki.
Partyzantka
Najsilniejszą grupą partyzancką w okupowanej Europie była
Armia Krajowa. Silne oddziały partyzantów występowały w Jugosławii i Grecji. W Jugosławii zajętej przez Hitlera w 1941 roku partyzanci komunistyczni pod dowództwem
Josipa Broz-Tity rywalizowali z partyzantami posłusznymi rządowi na uchodźstwie w Londynie, podobnie było w Grecji. W 1940 roku Wielka Brytania założyła SOE. Była to organizacja mająca na celu wspomaganie partyzantek we wszystkich krajach okupowanych przez Hitlera. W 1944, gdy sprzymierzeni wylądowali w Normandii, ważnych danych o plażach, na których mieli lądować dostarczył francuski ruch oporu. W 1944 Armia Czerwona wkroczyła do Jugosławii jednak całe terytorium kraju zostało wyzwolone przez partyzantów Tity. Stąd wzięła się zimnowojenna niezależnośc Jugosławii od Moskwy.
Kampania Apenińska
Po pokonaniu sił niemiecko-włoskich w północnej Afryce, alianci dokonali inwazji na
Sycylię 10 lipca 1943 r., a 3 wrześniaw południowych Włoszech wylądowała 8 brytyjska armia dowodzona przez gen. Montgomerego, zaś w okolicach Salerno na południe od Rzymu wylądowała 5 armia amerykańska gen. Clarka. Całymi siłami alianckimi we Włoszech dowodził gen. Alexander. Rząd marszałka
Pietro Badoglio podpisał akt kapitulacji Włoch, a wkrótce wypowiedział wojnę Niemcom. Początkowo uwięziony dyktator Włoch
Benito Mussolini uwolniony został przez niemieckich spadochroniarzy i uciekł na północ kraju, gdzie ogłosił powstanie sprzymierzonej z Niemcami tzw. Włoskiej Republiki Socjalnej, zwanej Republiką Salo. Zaciekłe walki na tym froncie toczyły się aż do 4 maja 1945, kiedy Niemcy ogłosiły kapitulację tego frontu, jeszcze przed końcem wojny.
Począwszy od 1942 r. w podbitej Europie rozwijał się masowy ruch oporu, osiągając największe rozmiary w Polsce, Francji, Jugosławii i na okupowanych terenach Związku Radzieckiego. Jednocześnie naziści przystąpili do
zagłady narodu żydowskiego, wykorzystując w tym celu rozbudowany system
obozów koncentracyjnych, nadzorowany przez
SS.
Od 1942 r. nabrała tempa anglo-amerykańska ofensywa powietrzna przeciwko Trzeciej Rzeszy,
dywanowe naloty alianckich bombowców niszczyły przemysł i komunikację, rujnowały niemieckie miasta.
Drugi Front Normandia - Berlin
Pantera w rejonie Eifel przed ofensywą w Ardenach
6 czerwca 1944 r. alianci dokonali wielkiej operacji desantowej we Francji – w
Normandii w ramach
operacji Overlord. Umocnienia
Wału Atlantyckiego nie wytrzymały naporu wojsk anglo-amerykańskich pod dowództwem marszałka
Montgomeryego, wspieranych przez siły morskie i powietrzne oraz desanty powietrzne 6 brytyjskiej i amerykańskich 82 i 101 Dywizji Powietrznodesantowych. 20 czerwca 1944 r. ruiny
Caen zostały zdobyte przez Brytyjczyków, a 29 czerwca Amerykanie wyzwolili
Cherbourg. Jednak port został wysadzony przez Niemców i był zbyt zniszczony by być gotowym do odbierania zaopatrzenia z USA. 15 sierpnia siły alianckie wylądowały na południu
Francji, a 28 sierpnia wyzwoliły
Marsylię. W sierpniu wybuchło powstanie paryskie, a wkroczenie do
Paryża czołgów gen. LeClerka zakończyło czteroletnią okupację miasta. Pierwszy tydzień września przyniósł wyzwolenie
Dieppe,
Rouen,
Brukseli,
Antwerpii i
Calais.Sprzymierzeni pokładali duże nadzieje w porcie w Antwerpii ponieważ narazie zaopatrzenie było wożone z Cherbourga co oznaczało rozciągnięcie liń zaopatrzeniowych zdobycie Antwerpii umożliwiło ich skrócenie. 17 września rozpoczęła się
operacja Market-Garden mająca na celu uchwycenie mostów i wkroczenie do wnętrza Niemiec co dawało szansę zakończenia wojny przed wigilią 1944r., zakończyła się jednak porażką wojsk sprzymierzonych.Walczący w Arnhem 1 batalion dzielnie walczył z Niemcami jednak Arnhem okazało się tym jednym mostem za daleko. W grudniu 1944 r. ruszyła niemiecka kontrofensywa w
Ardenach, która po początkowych sukcesach zakończyła się klęską, m.in. dzięki bohaterskiej obronie
Bastognei doświadczeniu gen. Pattona. Alianci wkroczyli na terytorium Niemiec i dotarli do Łaby, gdzie 25 kwietnia 1945 nastąpiło spotkanie z idącymi od wschodu Rosjanami.
Front Wschodni
Na Froncie Wschodnim 6 stycznia 1944 r. Rosjanie przekroczyli dawną granicę Polski, a w lipcu 1944 r. sforsowali rzekę
Bug. 1 sierpnia wybuchło
powstanie warszawskie, które po 63 dniach walki upadło. W styczniu 1945 r. ruszyła wielka sowiecka ofensywa, która odrzuciła Niemców od
Wisły aż do
Wału Pomorskiego. Losów wojny nie było już w stanie zmienić użycie przez Niemców nowych rodzajów broni, tzw.
Wunderwaffe, w których pokładali duże nadzieje.
Kapitulacja Niemiec
Sforsowanie Wału Pomorskiego i przekroczenie
Odry przez armie radzieckie oraz 1 i 2 Armię Wojska Polskiego dało początek operacji berlińskiej, która zakończyła się 2 maja 1945 r. kapitulacją załogi miasta. 7 maja Niemcy w jednym ze szkolnych budynków w
Reims we
Francji skapitulowali na Froncie Zachodnim przed przedstawicielami armii USA i Wspólnoty Brytyjskiej. W imieniu aliantów pod aktem kapitulacji (później nazwanym "wstępnym protokołem kapitulacji") podpisał się ze strony aliantów gen. Walter Bedell Smith, głównodowodzący, oraz generał artylerii Iwan Susłoparow reprezentujący ZSRR. Kapitulującą armię niemiecką reprezentował tam Alfred Jodl. Warto podkreślić, że nie wywieszono wówczas flagi francuskiej, a zaproszony w ostatniej chwili francuski generał – przedstawiciel gospodarzy był podczas tej ceremonii świadkiem, nie stroną.
Na kategoryczne żądanie
Stalina 8 maja (było to późnym wieczorem, wg czasu moskiewskiego nastał już 9 maja) 1945 r. w kwaterze marszałka
Żukowa, w gmachu szkoły saperów w dzielnicy Karlshorst w
Berlinie powtórzono podpisanie bezwarunkowej kapitulacji, tym razem całych Niemiec przed przedstawicielami trzech mocarstw sojuszniczych –
ZSRR,
USA i
Wielkiej Brytanii. Obecni byli: generał Carl Spaatz (USA), brytyjski marszałek lotnictwa Arthur Tedder oraz marszałek Żukow. Na uroczystość do Berlina generał
Charles de Gaulle wysłał generała
Jean de Lattre de Tassigny'ego. Zagroził on samobójstwem, kiedy odmówiono mu prawa do podpisania dokumentu i wywieszenia francuskiej flagi, a podpisujący akt kapitulacji w imieniu zwyciężonych
Niemiec feldmarszałek
Wilhelm Keitel skomentował obecność
de Tassigny'ego w ten sposób, że powinien on złożyć podpis po obu stronach – składających i przyjmujących kapitulację. W końcu po protokolarnych przepychankach, miejsce na flagę i podpis (po stronie przyjmujących kapitulację, ale też jako świadek) się znalazło. Oprócz Keitela, głównodowodzącego
Wehrmachtu kapitulację podpisali dowódca niemieckiej marynarki wojennej (
Kriegsmarine) admirał Hans Georg Friedeburg i generał pułkownik lotnictwa (
Luftwaffe) F. Stumpff
Przebieg procesu kapitulacji
III Rzeszy wpłynął w zasadniczy sposób na światową politykę w następnych dziesięcioleciach.
Francja uzyskała bowiem dzięki temu status czwartego mocarstwa, dostała swoją strefę okupacyjną, w
ONZ – stałe miejsce w
Radzie Bezpieczeństwa, a w 2005 r. – wizerunek żołnierza (obok rosyjskiego, amerykańskiego i brytyjskiego) na moskiewskim pomniku na Pokłonnej Górze z okazji 60 rocznicy końca wojny. Mniej natomiast ważnym skutkiem faktu, że ceremonia w
Berlinie odbyła się – także ze względu na nieporozumienia wokół osoby
de Tassigny'ego – dopiero późnym wieczorem 8 maja stało się to, że przez następnych czterdzieści kilka lat cały wolny świat obchodził rocznicę zakończenia wojny z hitlerowskimi Niemcami 8 maja, a tylko
ZSRR i państwa od niego zależne (w tym
Polska) – 9 maja.
Afryka
Walki w północnej Afryce rozpoczęły się w chwili przystąpienia Włoch do wojny po stronie Niemiec. 13 września 1940 r. armia włoska pod dowództwem marszałka Rodolfo Grazianiego przekroczyła granicę
Egiptu i zdobyła Sidi Barrani, gdzie zaczęła się umacniać, czekając na zaopatrzenie. Brytyjczycy dowodzeni przez generała Archibalda Wavella wycofali się do Marsa Matruh. 9 grudnia ruszyła brytyjska kontrofensywa. Włosi zostali wyparci z Egiptu i utracili wschodnią część
Libii z Bardią i
Tobrukiem.
19 stycznia 1941 r. ruszyła ofensywa Brytyjczyków przeciwko wojskom włoskim w Afryce Wschodniej. Brytyjczycy zaatakowali z trzech stron kierując się na stolicę
Etiopii –
Addis Abebę. 26 marca po 7-tygodniowym oblężeniu upadła twierdza górska Keren. Brytyjskie oddziały desantowe odbiły stolicę
Somali Brytyjskiego –
Berberę. Główny atak brytyjski wyszedł z
Kenii i po 53 dniach stałego marszu i walk wojska tego frontu wyzwoliły Addis Abebę. W drugiej połowie maja 1941 r. cała Etiopia,
Erytrea i
Somalia były wolne od okupantów włoskich.
9 stycznia 1941 r. Niemcy podjęli decyzję o wsparciu włoskich działań wojennych w Afryce. W lutym do Libii dotarły pierwsze jednostki
Niemieckiego Korpusu Afrykańskiego pod dowództwem generała
Erwina Rommla.
31 marca ruszyło natarcie wojsk niemiecko-włoskich, przy czym główne uderzenie wyszło od strony pustyni. Rozcięta na dwie części armia brytyjska wycofała się aż nad granicę libijsko-egipską, pozostawiając jedynie załogę w oblężonym Tobruku. 25 sierpnia broniących się w Tobruku Australijczyków wsparła polska Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich. 18 listopada ruszyła brytyjska ofensywa, która po ciężkich walkach zlikwidowała oblężenie Tobruku i wyrzuciła wojska Osi z
Cyrenajki. 21 stycznia 1942 r. siły niemiecko-włoskie rozpoczęły kontratak, odzyskując utracone terytorium libijskie i zdobywając twierdzę Tobruk, a następnie wkroczyły w głąb Egiptu docierając pod
El Alamein. Ciężkie walki pod El Alamein trwały od 31 sierpnia do 4 listopada i zakończyły się porażką wojsk świeżo mianowanego feldmarszałka Rommla.
7 listopada siły anglo-amerykańskie w ramach
operacji Torch wylądowały w
Maroku i
Algierii. Niemcy i Włosi wycofali się do
Tunezji, gdzie podjęli próbę kontrofensywy pod Mareth, a wobec jej niepowodzenia skapitulowali 12 maja 1943 r.
Azja
po wybuchu bomby nad Nagasaki
Wojna na Pacyfiku rozpoczęła się 7 grudnia 1941 r. atakiem japońskich sił powietrznych na bazę amerykańskiej floty w
Pearl Harbor. Japończycy zadali duże straty amerykańskiej Flocie Pacyfiku. Dowódcą armii japońskich był Isoroku Yamamoto.
Następnie kierując atak na południe, 8 grudnia wylądowali na
Filipinach, gdzie stawiały im długotrwały opór siły amerykańsko-filipińskie pod dowództwem generała
Douglasa MacArthura. Opór obrońców został ostatecznie złamany po zdobyciu twierdzy na wyspie
Corregidor 5 maja 1942 r. Również 8 grudnia 1941 r. siły japońskie zaatakowały
Malaje i 15 lutego 1942 r., po ofensywie lądowej, zdobyły największą na Dalekim Wschodzie bazę brytyjskiej marynarki wojennej i zarazem twierdzę lądową –
Singapur. Uwaga Japończyków skierowała się na wyspę
Borneo i
Indie Holenderskie, które zaatakowali w styczniu 1942 r. Desanty morskie i powietrzne opanowały roponośne obszary Borneo i
Sumatry, a broniąca wysp flota aliancka poniosła porażkę w
bitwie na Morzu Jawajskim. 9 marca naczelny dowódca wojsk holenderskich podpisał kapitulację
Jawy. Indie Holenderskie były w rękach Japończyków.
W celu wzmocnienia morale, amerykańskie bombowce startujące z lotniskowca dokonały 18 kwietnia 1942 pierwszego
nalotu na Tokio.
Lądowa ofensywa w
Birmie doprowadziła do zajęcia kraju w czerwcu 1942 r. i odrzucenia Brytyjczyków do
Indii. Chcąc przeszkodzić w usadowieniu się Japończyków na
Nowej Gwinei i na
Wyspach Salomona, Amerykanie stoczyli
bitwę powietrzno-morską na Morzu Koralowym, powstrzymując japoński marsz w kierunku
Australii. Zwycięska dla Amerykanów lotniczo-morska
bitwa o Midway miedzy 3 a 6 czerwca 1942 r. stała się punktem zwrotnym w wojnie na Pacyfiku, na skutek którego Japończycy utracili inicjatywę strategiczną. Na południu Pacyfiku wielomiesięczne
zmagania na Guadalcanal w archipelagu Wysp Salomona powstrzymały kolejną japońską próbę marszu w kierunku Australii.
Rok 1943 przyniósł odzyskanie archipelagu Wysp Salomona, części zajętych wcześniej przez Japończyków terytoriów Nowej Gwinei i
Wysp Gilberta. 1 lutego 1944 r. Amerykanie wylądowali na
Archipelagu Marshalla, 15 czerwca na
Marianach.
19-20 czerwca 1944 miała miejsce wielka lotniczo-morska
bitwa na Morzu Filipińskim, zakończona amerykańskim zwycięstwem. 20 lipca Amerykanie wylądowali na
Guam, a 20 października na wyspie Leyte na
Filipinach, gdzie między 23 a 26 października doszło do wielkiej bitwy morskiej zwanej
bitwą o Zatokę Leyte stoczonej między Flotą USA, a Cesarską Marynarką, usiłującą zniszczyć przyczółek sformowany przez lądujące w zatoce wojska amerykańskie. W czasie tej bitwy Japończycy pierwszy raz użyli samobójczych oddziałów lotniczych –
kamikaze. 19 maja 1945 r. ustał opór japoński na Filipinach, w czerwcu Amerykanie zdobyli
Okinawę.
Naloty dywanowe amerykańskich "
latających fortec" zniszczyły
Tokio i inne miasta japońskie. 8 sierpnia Związek Radziecki wypowiedział wojnę Japonii, sowieckie dywizje wkroczyły do
Mandżurii, rozbijając szybko japońską Armię Kwantuńską. 6 i 9 sierpnia Amerykanie zrzucili bomby atomowe na
Hiroshimę i
Nagasaki, co walnie przyczyniło się do złamania ducha oporu i do podpisania aktu bezwarunkowej kapitulacji Japonii
2 września 1945 r.
Straty
Państwo |
Wojsko |
Cywile |
Razem |
ZSRR |
13 600 000 |
7 700 000 |
21 300 000 |
Chiny |
1 324 000 |
10 000 000 |
11 324 000 |
Niemcy |
3 250 000 |
3 810 000 |
7 060 000 |
Polska |
850 000 |
6 000 000 |
6 850 000 |
Japonia |
1 300 000 |
933 000 |
2 233 000 |
Jugosławia |
300 000 |
1 400 000 |
1 706 000 |
Rumunia |
520 000 |
465 000 |
985 000 |
Francja |
340 000 |
470 000 |
810 000 |
Węgry |
- |
- |
750 000 |
Austria |
380 000 |
145 000 |
525 000 |
Włochy |
330 000 |
80 000 |
410 000 |
Czechosłowacja |
- |
- |
400 000 |
Wielka Brytania |
326 000 |
62 000 |
388 000 |
Stany Zjednoczone |
292 000 |
5 000 |
297 000 |
Holandia |
198 000 |
12 000 |
210 000 |
Grecja |
- |
- |
170 000 |
Belgia |
76 000 |
12 000 |
88 000 |
Finlandia |
- |
- |
84 000 |
Kanada |
39 000 |
- |
39 000 |
Australia |
29 000 |
- |
29 000 |
Albania |
- |
- |
28 000 |
Indie |
24 000 |
- |
24 000 |
Hiszpania |
12 000 |
10 000 |
22 000 |
Bułgaria |
19 000 |
2 000 |
21 000 |
Nowa Zelandia |
12 000 |
- |
12 000 |
Norwegia |
- |
- |
10 262 |
Północna Afryka |
9 000 |
- |
9 000 |
Luksemburg |
- |
- |
5 000 |
Dania |
4 000 |
- |
4 000 |
Wszystkie kraje razem |
- |
- |
56 125 262 |