Stał na czele Niemiec w latach 1933-1945, jako kanclerz, a od śmierci Paula von Hindenburga również prezydent, faktycznie zaś jako dyktator. Zwykle używał jednak tytułu "Führer und Reichskanzler". Uznawany jest przez większość historyków za osobiście odpowiedzialnego za politykę rasową nazistowskich Niemiec, Holocaust oraz za śmierć milionów ludzi zabitych podczas jego rządów.
Biografia
Urodził się w Austrii w miejscowości Braunau am Inn. Czynił bezskuteczne wysiłki, aby studiować malarstwo w Wiedniu. W czasie I wojny światowej walczył jako ochotnik w armii niemieckiej, został dwukrotnie odznaczony Krzyżem Żelaznym. O zawieszeniu broni dowiedział się w wojskowym szpitalu w Pasewalku, gdzie przebywał po czasowym oślepieniu gazem. Kapitulację Niemiec uznał za zdradę.W 1919 wstąpił do Niemieckiej Partii Robotniczej (Deutsche Arbeitspartei, DAP), której nazwę w następnym roku zmienił na NSDAP. Stanął na jej czele w 1921. Po nieudanym puczu monachijskim w 1923 (inaczej pucz piwiarniany) został skazany na pięć lat więzienia i osadzony w więzieniu w Landsberg (1924). Napisał tam książkę Mein Kampf (Moja walka), w której sformułował program ruchu nazistowskiego. Jej tezy powtórzył w Das zweites Buch, książce nieopublikowanej za życia Hitlera, a odnalezionej przez historyków w latach dziewięćdziesiątych.
Po przedterminowym zwolnieniu z więzienia skupił wokół siebie grono ambitnych i bezwzględnych współpracowników. Wykorzystując swoje zdolności oratorskie i talenty demagogiczne oraz korzystając z kryzysu gospodarczego doprowadził do przejęcia władzy przez swoją partię w wyniku wyborów w 1933. Rok wcześniej przegrał co prawda wybory prezydenckie, ale otrzymał aż 40% głosów.
30 stycznia 1933 roku, dzięki poparciu sfer konserwatywnych, większości generalicji i czołowych przedstawicieli przemysłu i finansjery, został kanclerzem i stanął na czele koalicyjnego rządu. Poparcia specjalnym pełnomocnictwom dla jego gabinetu udzieliła chadecka Partia Centrum. Po śmierci Hindenburg w 1934 został prezydentem i ogłosił się wodzem. Wobec spadku wpływów wyborczych NSDAP, rozprawił się z opozycją, tworząc dla określonych grup ludności (Żydzi, homoseksualiści, Cyganie, antyhitlerowscy księża oraz socjaldemokraci) obozy koncentracyjne. Później, w czasie wojny, obozy te zapełniły się także więźniami z terenów okupowanych.
W 1934 roku bezwzględnie rozprawił się z opozycją w łonie SA oraz innymi przeciwnikami politycznymi. Podczas tzw. nocy długich noży z 29 na 30 czerwca zabito 400 polityków niechętnych Hitlerowi. Oskarżono ich po fakcie o przygotowywanie zamachu stanu.
Rozpoczął politykę zbrojeń i pokojowych podbojów zajmując kolejno Nadrenię (1936), Austrię w 1938 (Anschluss Austrii), Sudety (październik 1938), całe Czechy w 1939 oraz Kłajpedę (również 1939). 23 sierpnia 1939 kazał podpisać układ ze Związkiem Radzieckim, znany jako Pakt Ribbentrop-Mołotow. Był to faktyczny wstęp do II wojny światowej. Wykonując założenia paktu, 1 września 1939 wojska niemieckie wkroczyły na terytorium Polski (bez wcześniejszego wypowiedzenia wojny). Działania te zgodnie z przewidywaniami Hitlera nie pociągnęły za sobą reakcji zbrojnej Francji i Anglii kraje te poprzestały na wypowiedzeniu 3 września wojny III Rzeszy.
Był inicjatorem akcji planowej zagłady Żydów, w terminologii nazistowskiej zwanej ostatecznym rozwiązaniem kwestii żydowskiej (niem. Endlösung). Więcej na ten temat w artykule Holocaust. Hitler dążył do usunięcia Żydów, Cyganów, homoseksualistów i osób chorych psychicznie jako tzw. podludzi (niem. Untermenschen). Wobec Słowian także planowano przesiedlenia na wschód, tak zwany Generalny Plan Wschodni (Generalplan Ost).
W wyniku działań wojennych przez pewien czas znaczna część Europy znalazła się pod panowaniem niemieckim. W 1941 zdecydował się na uderzenie na ZSRR. Po przegranej bitwie pod Moskwą (grudzień 1941) przejął osobiste dowództwo nad kampanią wschodnią i w efekcie kierowania się względami ideologicznymi bardziej niż militarnymi doprowadził do klęski armii niemieckiej w wojnie z ZSRR.
W latach 1943-1944 skoncentrowane uderzenia alianckie odebrały III Rzeszy inicjatywę na wszystkich frontach. W obliczu zbliżającej się klęski Niemiec 20 lipca 1944 grupa spiskowców z Clausem von Stauffenbergiem na czele dokonała w Wilczym Szańcu nieudanego zamachu na życie Hitlera.
Przyjmuje się, że 30 kwietnia 1945, podczas oblężenia Berlina, Hitler wraz z poślubioną dzień wcześniej Ewą Braun zastrzelił się w podziemnym schronie. Miał wtedy 56 lat. w Monachium.
Zwłoki dyktatora i jego małżonki zostały prawdopodobnie spalone przez esesmanów ze straży przybocznej. Jednak okoliczności jego śmierci są niejasne i istnieją różne teorie spiskowe mówiące, że w rzeczywistości uciekł z oblężonego Berlina i wyjechał na przykład do Ameryki Południowej. Wydaje się to jednak mało prawdopodobne, biorąc pod uwagę, że pod koniec życia był już psychicznym i fizycznym wrakiem (m.in. w styczniu 1945 stwierdzono u niego chorobę Parkinsona).
Dziedzictwo
Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze uznał cztery organizacje powołane przez Hitlera (NSDAP, SS, SD i Gestapo) za przestępcze.Artykuł 6 statutu Trybunału zaliczył do zbrodni hitlerowskich:
- Zbrodnie przeciw pokojowi: ściślej - planowanie, przygotowanie, rozpoczęcie i prowadzenie wojny napastniczej, albo wojny gwałcącej traktaty, umowy i porozumienia międzynarodowe, lub udział w planie, którego celem jest dokonanie wymienionych czynów;
- Zbrodnie wojenne: złamanie prawa wojennego, w tym złe traktowanie i deportacje do niewolniczych obozów ludności z terytoriów okupowanych, morderstwa i złe traktowanie jeńców wojennych, plądrowanie publicznej i prywatnej własności, niszczenie miast i wsi, dewastacja nie podyktowana względami strategicznymi;
- Zbrodnie przeciw ludzkości: morderstwa, niewolniczą eksploatację i inne nieludzkie czyny popełniane przeciw cywilom przed i w trakcie wojny.
- Kodeks Karny (Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r z późniejszymi zmianami): "Art. 256: Kto publicznie propaguje faszystowski lub inny totalitarny ustrój państwa lub nawołuje do nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze względu na bezwyznaniowość, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2."
- Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 marca 2002, I KZP 5/02 (OSNKW 2002/5-6/32): "Propagowanie, w rozumieniu art. 256 k.k., oznacza każde zachowanie polegające na publicznym prezentowaniu faszystowskiego lub innego totalitarnego ustroju państwa, w zamiarze przekonania do niego."
- Konstytucja RP: "Art. 13: Zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji odwoływujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur i członkostwa."
| Poprzedni: Paul von Hindenburg | Prezydenci Niemiec | Następny: Karl Doenitz |