Dzieje
Potomek Guntrama, Rudolf hrabia von Habsburg został wybrany królem niemieckim w 1273 jako Rudolf I. W 1278 przekazał swym synom w dziedziczne władanie Austrię i Styrię po wygasłej dynastii Babenbergów. Ziemie te stały się podstawą potęgi Habsburgów. Kilkakrotnie sięgali po tron czeski. Po raz pierwszy w 1306 książę Rudolf III ożenił się z wdową po królu Wacławie II, Ryksą Elżbietą. Nie pozostawił jednak męskiego następcy i tron w Pradze przejęli Luksemburgowie.W połowie XIV wieku ród podzielił się na dwie linie: albertyńską i leopoldyńską. Pierwsza w 1437 odziedziczyła po Luksemburgach trony Czech i na Węgier. Linia ta wygasła w 1457 na Władysławie V Pogrobowcu. Siostra Władysława, Elżbieta Rakuszanka była żoną Kazimierza Jagiellończyka, przeszła do historii jako Matka Królów.
Młodsza linia leopoldyńska osiągnęła w 1440 elekcyjny tron Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego i zasiadała na nim aż do wygaśnięcia dynastii w 1740. W 1453 cesarz Fryderyk III nadał wszystkim członkom rodu Habsburgów tytuł arcyksiażąt.
Twórcą hegemonii dynastii był cesarz Maksymilian I (1459-1519), który zapewnił Habsburgom, dzięki dziedziczeniu (i odpowiednio dobranym mariażom) władzę w Niderlandach i Hiszpanii. To z czasami jego panowania wiąże się dewiza: "Belli gerant alli, tu felix Austriae Nube" (Niech inni prowadzą wojny, Ty, szczęśliwa Austrio zawieraj małżeństwa), co odpowiadało prowadzonej od czasów Maksymiliana polityce matrymonialnej Habsburgów.
Szczyt potęgi dynastii Habsburgów przypada na rządy Karola V (1500-1558). Był pierwszym władcą w dziejach świata, nad którego imperium nigdy nie zachodziło słońce (decydowały o tym hiszpańskie posiadłości kolonialne w Ameryce i Azji).
Dynastia podzieliła się na dwie główne linie. Hiszpańską zapoczątkował Filip II, syn Karola V, który w 1580 objął także tron portugalski. Habsburgowie zasiadali na nim do 1640. Linia ta wygasła wraz z bezpotomną śmiercią Karola II (1661-1700).
Linię austriacką zapoczątkował brat Karola V Ferdynand I (1503-1564). W 1526 odziedziczył w wyniku ugody po Jagiellonach trony Węgier i Czech. W 1555 został wybrany także cesarzem. Arcyksiążęta Ernest i Maksymilian III kandydowali do tronu polsko-litewskiego w pierwszych wolnych elekcjach w 1575 i 1587. W czasie panowania Ferdynanda II podczas wojny trzydziestoletniej przejściowo utracili tron czeski (wybrano tam na króla Fryderyka V, elektora Palatynatu - tzw. "król zimowy" 1619/1620) i węgierski (1619-1621 wybrano królem księcia Siedmiogrodu Gabora Bethlena).
Wobec kryzysu dynastii (brak męskich potomków) cesarz Karol VI ogłosił w 1713 tzw. sankcję pragmatyczną. Według jej postanowień w przypadku wygaśnięcia linii męskiej rodu, wszystkie kraje dziedziczy linia żeńska, tj. najbliższa krewna ostatniego z rodu. Postanowienia te weszły w życie w 1740, gdy zmarł Karol VI. Ostatnią przedstawicielką tej linii, jak i całego rodu, była córka cesarza i księżniczki Elżbiety von Braunschweig-Wolfenbeutel, późniejsza władczyni Austrii, Czech i Węgier Maria Teresa (1717-1780). Razem z mężem Franciszkiem I Lotaryńskim stali się fundatorami nowej Dynastii Habsbursko-Lotaryńskiej.