Habsburgowie -
dynastia niemiecka (
von Habsburg). Założycielem dynastii był Guntram Bogaty (X wiek). Nazwa rodziny wywodzi się od zamku Habsburg (Habichtsburg - Jastrzębi Gród) położonego w kantonie
Aargau w
Szwajcarii. Jej przedstawiciele panowali m. in. w krajach niemieckich,
cesarstwie,
Czechach,
Hiszpanii,
Portugalii,
Burgundii, na
Węgrzech. Dynastia w linii męskiej wygasła w 1740. Ostatnia z rodu
Maria Teresa wraz z mężem cesarzem
Franciszkiem I Lotaryńskim założyła nową
dynastię Habsbursko-Lotaryńską.
Dzieje
Potomek Guntrama, Rudolf hrabia von Habsburg został wybrany królem niemieckim w 1273 jako Rudolf I. W 1278 przekazał swym synom w dziedziczne władanie
Austrię i
Styrię po wygasłej dynastii Babenbergów. Ziemie te stały się podstawą potęgi Habsburgów. Kilkakrotnie sięgali po tron czeski. Po raz pierwszy w 1306 książę Rudolf III ożenił się z wdową po królu
Wacławie II, Ryksą Elżbietą. Nie pozostawił jednak męskiego następcy i tron w
Pradze przejęli
Luksemburgowie.
W połowie XIV wieku ród podzielił się na dwie linie: albertyńską i leopoldyńską. Pierwsza w 1437 odziedziczyła po Luksemburgach trony
Czech i na
Węgier. Linia ta wygasła w 1457 na
Władysławie V Pogrobowcu. Siostra Władysława,
Elżbieta Rakuszanka była żoną
Kazimierza Jagiellończyka, przeszła do historii jako
Matka Królów.
Młodsza linia leopoldyńska osiągnęła w 1440 elekcyjny tron
Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego i zasiadała na nim aż do wygaśnięcia dynastii w 1740. W 1453 cesarz
Fryderyk III nadał wszystkim członkom rodu Habsburgów tytuł
arcyksiażąt.
Twórcą hegemonii dynastii był cesarz
Maksymilian I (1459-1519), który zapewnił Habsburgom, dzięki dziedziczeniu (i odpowiednio dobranym mariażom) władzę w
Niderlandach i
Hiszpanii. To z czasami jego panowania wiąże się dewiza: "
Belli gerant alli, tu felix Austriae Nube" (
Niech inni prowadzą wojny, Ty, szczęśliwa Austrio zawieraj małżeństwa), co odpowiadało prowadzonej od czasów Maksymiliana polityce matrymonialnej Habsburgów.
Szczyt potęgi dynastii Habsburgów przypada na rządy
Karola V (1500-1558). Był pierwszym władcą w dziejach świata, nad którego imperium nigdy nie zachodziło słońce (decydowały o tym hiszpańskie posiadłości kolonialne w Ameryce i Azji).
Dynastia podzieliła się na dwie główne linie.
Hiszpańską zapoczątkował Filip II, syn Karola V, który w 1580 objął także
tron portugalski. Habsburgowie zasiadali na nim do 1640. Linia ta wygasła wraz z bezpotomną śmiercią
Karola II (1661-1700).
Linię austriacką zapoczątkował brat Karola V
Ferdynand I (1503-1564). W 1526 odziedziczył w wyniku ugody po
Jagiellonach trony
Węgier i
Czech. W 1555 został wybrany także
cesarzem. Arcyksiążęta Ernest i Maksymilian III kandydowali do
tronu polsko-litewskiego w pierwszych wolnych elekcjach w 1575 i 1587. W czasie panowania
Ferdynanda II podczas
wojny trzydziestoletniej przejściowo utracili tron
czeski (wybrano tam na króla Fryderyka V, elektora
Palatynatu - tzw. "król zimowy" 1619/1620) i
węgierski (1619-1621 wybrano królem księcia
Siedmiogrodu Gabora Bethlena).
Wobec kryzysu dynastii (brak męskich potomków) cesarz
Karol VI ogłosił w 1713 tzw.
sankcję pragmatyczną. Według jej postanowień w przypadku wygaśnięcia linii męskiej rodu, wszystkie kraje dziedziczy linia żeńska, tj. najbliższa krewna ostatniego z rodu. Postanowienia te weszły w życie w 1740, gdy zmarł Karol VI. Ostatnią przedstawicielką tej linii, jak i całego rodu, była córka cesarza i księżniczki Elżbiety von Braunschweig-Wolfenbeutel, późniejsza władczyni Austrii, Czech i Węgier
Maria Teresa (1717-1780). Razem z mężem
Franciszkiem I Lotaryńskim stali się fundatorami nowej
Dynastii Habsbursko-Lotaryńskiej.