Gdańsk - (
kaszb. Gduńsk,
niem. Danzig, łac.
Gedania,
Dantiscum) - miasto o ponad tysiącletniej historii, położone w północnej
Polsce u ujścia
Wisły do
Zatoki Gdańskiej, stolica
województwa pomorskiego oraz
archidiecezji gdańskiej; wraz z
Gdynią i
Sopotem tworzy
Trójmiasto - część
aglomeracji gdańskiej.
Historia
W swej historii Gdańsk nosił także nazwy:
Gyddanyzc,
Kdansk,
Gdanzc,
Dantzk,
Dantzig,
Dantzigk,
Danzig,
Dantiscum i
Gedanum.
Historia miasta opisana jest w osobnym artykule.
Badania
archeologiczne wskazują na istnienie w tym miejscu
osady rzemieślniczo-rybackiej już w VII wieku , a w X wieku -
grodu obronnego książąt pomorskich. Gdańsk
(Gyddanyzc urbs) jest po raz pierwszy wymieniony jako miasto w "Żywocie św. Wojciecha" spisanego przez Jana Kanapariusza w 997 r.
Po zwycięskiej wojnie z Pomorzanami
Bolesław III Krzywousty przyłącza
Pomorze Gdańskie do Polski. Po objęciu rządów na
Pomorzu przez
Świętopełka, następuje okres uniezależnienia się Pomorza Gdańskiego.
Bulla papieska
Aleksandra IV przyznaje miastu od 1260 r. prawo organizowania dorocznych jarmarków św. Dominika. Prawa miejskie na prawie lubeckim miasto otrzymuje w 1263 r.
Po zajęciu miasta (1271) przez
Brandenburczyków. Mszczuj II z pomocą
Bolesława Pobożnego zdobywa Gdańsk. 15 lutego 1282 w wyniku układu w Kępnie dochodzi do zwierzchnictwa władcy
Wielkopolski nad
Pomorzem Gdańskim. W 1308 r. Brandenburczycy zajmują Gdańsk. Wezwani do pomocy przy usunięciu wroga
Krzyżacy zajmują miasto. Po wycofaniu się Brandenburczyków, Krzyżacy dokonują rzezi na mieszkańcach. W 1343 r. zawarto układ pokojowy z Krzyżakami, w wyniku którego
Kazimierz Wielki zrzeka się
Pomorza Gdańskiego, w tym samym roku prawa miejskie otrzymuje
Główne Miasto. 31 lipca 1346 wielki mistrz krzyżacki, Henryk Dusemer, wydaje dokument, który likwiduje resztki działania prawa miejskiego wg wzoru lubeckiego i zastępuje je prawem chełmińskim.
W 1410 r. rada gdańska postanawia uznać władzę
Władysława Jagiełły. Gdańsk uzyskuje przywileje m.in. otrzymuje okoliczne osady. Rok później Jagiełło w wyniku traktatu w
Toruniu uwalnia Gdańsk od złożonej mu przysięgi. Gdańsk dotykają represje ze strony Krzyżaków. 14 marca 1440 Gdańsk przystępuje do
Związku Pruskiego. Po 145 latach 11 lutego 1454 r. kończy się okres panowania Krzyżaków w Gdańsku.
Gdańsk przystępuje do
wojny trzynastoletniej w 1455 r.;
gdańszczanie składają hołd
Kazimierzowi Jagiellończykowi, a miasto otrzymuje tzw. wielki przywilej, zapewniający swobodny przywóz towarów Wisłą z Polski,
Litwy i Rusi bez konieczności kontroli. oraz inne przywileje, które mają wynagrodzić miasto za wkład w wojnie.
Zawarcie w 1466
Pokoju toruńskiego gwarantuje Pomorzu Gdańskiemu oraz
Warmi pozostanie przy Polsce. W 1525 r. Gdańsk staje się miastem protestanckim.
16 grudnia 1577 r.
Stefan Batory potwierdza przywileje miasta. 28 listopada 1627 na redzie gdańskiej rozgrywa się
bitwa morska. 3 maja 1660 zawarcie pokoju w
Oliwie kończy okres
potopu szwedzkiego
W latach 1700 - 1721 - podczas wielkiej wojny północnej Gdańsk jest niejednokrotnie zagrożony przez obce wojska.
Prusy zajmują w 1772 r. niektóre majątki Gdańska oraz
Nowy Port.
Rozbiór Polski powoduje umożliwienie kontroli przez
Prusy dostępu do Gdańska, z jednej strony od granic
Torunia do granic Gdańska na
Wiśle oraz z drugiej strony przez zajęcie Nowego Portu. 23 stycznia 1793 Prusy dokonują zaboru Gdańska.
Po zdobyciu miasta przez wojska
napoleońskie w 1807 r. rozpoczyna się okres pierwszego
Wolnego Miasta Gdańska.
Kongres Wiedeński określa w 1815 r.nowe granice. Gdańsk powraca pod panowanie Prus.
Gdańsk zostaje połączony linią kolejową z
Tczewem i
Bydgoszczą (1852) a w 1870 r. ze
Szczecinem. W 1873 r. powstaje pierwsza linia tramwaju konnego do Oliwy.
Od 1920 r. Gdańsk ponownie staje się
Wolnym Miastem wg postanowień
Traktatu Wersalskiego. W 1925 r. na terenie Wolnego Miasta zostaje utworzona
diecezja gdańska.
1 września 1939 salwa z okrętu
Schleswig-Holstein na
Westerplatte rozpoczyna
II wojnę światową. 30 marca 1945 r. po zdobyciu miasta przez wojska radzieckie i polskie Gdańsk wraca do Polski - miasto (szczególnie część historyczna) jest w 80% zniszczona.
W grudniu 1970 r. rozpoczyna się strajk w
Stoczni Gdańskiej. Milicja i wojsko używa broni przeciwko protestującym, są zabici i ranni. Wiec pod gmachem KW PZPR kończy się jego podpaleniem.
31 sierpnia 1980 r. podpisano
Porozumienia sierpniowe kończące fale protestów robotniczych i strajków. Porozumienie gwarantowało m.in. powstanie pierwszych niezależnych związków zawodowych. Wydarzenia te przyjmuje się jako początek procesu obalenia systemu komunistycznego we wschodniej Europie. Rok później w
Hali Olivii odbywa się krajowy Zjazd "Solidarności".
W 1983 r. gdańszczanin
Lech Wałęsa został uhonorowany Pokojową Nagrodą Nobla. W 1987 r. do Gdańska z wizytą przybywa
papież Jan Paweł II. W 1992 r. diecezja gdańska została podniesiona do rangi archidiecezji. W 1997 uroczyście obchodzono 1000-lecie Gdańska.
- książę Świętopełk (*1191, †1266)
- biskup, dyplomata Jan Dantyszek (*1485, †1548)
- rzeźbiarz, architekt Abraham van den Blocke (*1572, †1628)
- malarz Izaak van den Blocke (*1572, †1626)
- rytownik Jeremiasz Falck (*1610, †1667)
- inżynier miejski Jerzy Strakowski (*1614, †1675)
- astronom Jan Heweliusz (*1611, †1687)
- fizyk Gabriel Daniel Fahrenheit (*1686, †1736)
- burmistrz, uczony Daniel Gralath (*1708, †1767)
- malarz Daniel Chodowiecki (*1726, †1801)
- książę Adam Kazimierz Czartoryski, (*1734, †1823)
- kupiec, rajca Jan Uphagen (*1731, †1802)
- pedagog, pastor Krzysztof Celestyn Mrongovius (*1764, †1855)
- filozof Arthur Schopenhauer (*1788, †1860)
- pisarz, działacz polityczny Lech Bądkowski (*1920, †1984)
- pisarz noblista Günter Grass (*1927)
- polityk, noblista i prezydent RP Lech Wałęsa (*1943)
- aktor Krzysztof Kolberger (*1950)
- polityk, historyk Donald Tusk (*1957)
- pisarz Paweł Huelle (*1957)
- sportowiec Dariusz Michalczewski (*1968)
Gospodarka
Gdańsk jest jednym z najważniejszych ośrodków gospodarczych w rejonie
Morza Bałtyckiego. Już pierwsze przekazy dowodzące istnienia miasta, jak "Żywota
św. Wojciecha" z 997, mówią o grodzie, mieście; ówczesny Gdańsk musiał być więc ludną osadą. Gród prowadził działalność handlowo - targową , z rybołówstwem, zbieractwem bursztynu i
portem morskim. W 1235 roku Gdańsk otrzymał prawa miejskie w wyniku silnego rozwoju za czasów
Świętopełka. Najwyższe stosunki handlowe Gdańsk utrzymywał z
Lubeką, skąd przywożono sól oraz sukno, a wywożono zboże i drewno. W następnym okresie pomimo zdobycia Gdańska przez
Krzyżakówków w 1309 miasto dalej się rozwijało, aż do roku 1390 kiedy nastąpił spór pomiędzy
Polską i
Zakonem. Wcześniej Gdańsk stał się członkiem
Hanzy, pośredniczył w handlu zagranicznym
Polski pobierając tzw. funtowe. Do
Portu Gdańskiego przybijało coraz więcej statków, powstały wielkie spichlerze oraz wielki żuraw wybudowany w 1367. Gdańsk prześcignął inne miasta dolnej
Wisły jak
Elbląg,
Toruń czy
Chełmno. Stał się również przodującym miastem w
Hanzie. Po zakończeniu wojny i podpisaniu
pokoju toruńskiego nastąpił okres związku z Polską. Gdańsk uzyskał liczne przywileje: szeroką autonomię w dziedzinie finansowej, administracyjnej i sądowniczej. Przyznano prawo wydawania statutów tzw. wilkierzy - przepisów normujących życie miejskie, przede wszystkim handlowe. Ponadto Gdańsk otrzymał prawo bicia własnej monety w złocie i srebrze. W tym czasie Gdańsk wprowadza nowe cło, palowe, w celu zwiększenia swoich dochodów. Następuje złoty okres rozwoju gospodarczego miasta. Gdańsk staje się monopolistą w handlu zagranicznym Polski pośrednicząc w transakcjach eksportowo importowych. Prowadzi wówczas wymianę handlową na dużą skalę, handluje z miastami niemieckimi:
Hamburg, Luneburg,
Wismar,
Rostock, duńskimi i szwedzkimi, skąd sprowadzano: śledzie, futra, żelazo i wywożono: sól, piwo, wino, owoce południowe i towary przemysłowe. Podobne transakcje Gdańsk zawierał na wschodnim wybrzeżu
Bałtyku z Rewlem, Parnawą, Dopratem, Rygą i Nowogrodem. Duże znaczenie miały kontakty kupców z
Brugią, dokąd wywozili: zboże, drewno, futra, ołów, miedź węgierską, żelazo szwedzkie i przywozili: sukno flandryjskie, wino, oliwę, owoce południowe. Następnie przenieśli swoje kontakty handlowe do
Antwerpii i
Amsterdamu. Również handlowano z Anglią, Francją oraz Hiszpanią i Portugalią. Udział Gdańska w ogólnym handlu w rejonie
Bałtyku osiągnął 30%. Na początku XVII wieku Gdańsk pod względem wielkości dorównał
Lubece. Na krótko przed
Potopem Gdańsk stał u szczytu swojego rozkwitu z 77000 mieszkańców. Następne lata obniżyły wartość handlu,
Europa Zachodnia zmniejszała zapotrzebowanie na zboże z Gdańska, liczne wojny zniszczyły miasto, by ostatecznie doszło do zaborów i utraty samodzielności. Gdańsk w celu odwrócenia złej koniunktury, utworzył Izbę Handlową, oddano na cele giełdy towarowej
Dwór Artusa, utrzymywano swoich agentów handlowych w stolicach większych państw i chętnie przyjmowano obcych agentów i konsulów innych państw. W połowie XVII wieku zatrudnienie znajdowało 8000 robotników, natomiast w efekcie recesji w połowie
XVIII wieku zaledwie kilkuset. Następował zmierzch miasta. W XIX wieku życie gospodarcze miasta tkwiło w zastoju. Nie pomagały nawet środki
Prus przeznaczane na podniesienie handlu. Gdańsk bez zaplecza gospodarczego
Polski nie miał warunków do rozwoju. Dopiero koniec
I wojny światowej, powstanie
Wolnego Miasta Gdańska z wolną Polską umożliwiło wejście w kolejną fazę rozwoju.
Liczba statków wchodzących do/wychodzacych z portu w Gdańsku:
- 1912 - 5966
- 1925 - 7944
- 1926 - 11870
- 1927 - 13892
Biorąc pod uwagę tonaż statków wzrósł on w 1930 o 322% w stosunku do roku 1912. Przed wojną 1914-1918, podrzędny port, mniejszy od portu
Brema,
Szczecin,
Ryga,
Kopenhaga czy
Sztokholm, wysunął się na pierwsze miejsce wśród portów nad
Bałtykiem.
Dopiero przyczyny polityczne, znaczny wpływ
hitlerowskich Niemiec na
Wolne Miasto Gdańsk, spowodowały podjęcie decyzji o budowie portu w Gdyni, który do
II wojny światowej prześcignął port w Gdańsku.
II wojna światowa , której początek miał miejsce właśnie tu na Westerplatte doprowadziła w rezultacie do walk o miasto na wiosne 1945 roku . Wynikiem walk było zniszczenie miasta.
Po wojnie nastąpiła odbudowa miasta, istniejący przemysł sprzed wojny został odtworzony i rozbudowany. Odbudowano
Port Gdański wewnętrzny oraz powstał nowy port zewnętrzny zwany portem północnym
Port Północny. Zostały odbudowane
Stocznie. Pojawiły się nowe gałęzie przemysłu jak: precyzyjny, elektroniczny i informatyka.
Port lotniczy Gdańsk im. Lecha Wałęsy jest jednym z większych w Polsce.
Miasta partnerskie
Zabytki oraz interesujące miejsca
Gdańsk stanowi jeden z najcenniejszych zespołów zabytkowych w Polsce, i to pomimo że prawie całe historyczne śródmieście zostało odbudowane po ostatniej wojnie, a znaczna część zabytków ruchomych uległa zniszczeniu bądź rozproszeniu. Pod koniec
średniowiecza Gdańsk stał się najważniejszym ośrodkiem artystycznym na
Pomorzu. Również w okresie
renesansu i
baroku działali tutaj wybitni twórcy, np. Willem, Abraham i Izaak van den Blocke,
Antoni van Obberghen,
Andreas Schlüter.
- Główne Miasto
- Stare Miasto
- Stare Przedmieście
- kościół św. Trójcy i klasztor pofranciszkański (obecnie siedziba Muzeum Narodowego, w zbiorach tryptyk Hansa Memlinga)
- kościół św. Piotra i Pawła
- Mała Zbrojownia
- Brama Nizinna
- Baszta Biała
- Baszta pod Zrębem
- Wyspa Spichrzów
- Spichrz Wisłoujście
- Spichrz Pod Koroną
- Brama Stągiewna (Stągwie Mleczne)
- Ołowianka
- Spichrz Królewski
- Spichrz Oliwski
- Sołdek
- Grodzisko
- Grodzisko
- Reduta Napoleońska
- Twierdza Gdańsk
- Punkt widokowy - Góra Gradowa
- Pomnik Millennium
- kościół Bożego Ciała
- Pomnik Cmentarz Nieistniejących Cmentarzy
- Pomnik Żołnierzy Rosyjskich
- Długie Ogrody
- Dolne Miasto
- Brama Żuławska
- Śluza Kamienna
- kościół Niepokalanego Poczęcia N.M.P.
- Bastiony
- Bastion Żubr
- Bastion Wilk
- Bastion Wyskok
- Bastion Miś
- Bastion Królik
- Bastion Żbik
- Oliwa
- VII Dwór
- Wisłoujście
- Westerplatte
- Fortyfikacje
- Grodzisko
- Biskupia Górka
- Bastiony Dolnego Miasta
- 25 BAS
Reprezentacyjne ulice Głównego i Starego Miasta
Chlebnicka, Długa, Długi Targ, Garncarska, Lektykarska,
Mariacka, Ogarna,
Piwna, Rymarska, Szewska, Świętego Ducha, Za Murami.
Pomniki
- Czołg przy Alei Zwycięstwa - pierwszy czołg, który wjechał do Gdyni
- Czołg na Westerplatte czołg 1 Brygady Pancernej im. Bohaterów Westerplatte (zdjęcie)
- Króla Jana III Sobieskiego (Targ Drzewny) - przeniesiony z Wałów Hetmańskich we Lwowie
- Obrońców Poczty Polskiej (pl. Obrońców Poczty Polskiej) (zdjęcie)
- Obrońców Wybrzeża (Westerplatte)
- Pomnik Papieża Jana Pawła II (Plac III Tysiąclecia Gdańsk-Zaspa)
- Poległych Stoczniowców (pl. Solidarności) (zdjęcie)
- Tym co za Polskość Gdańska (ul. Podwale Staromiejskie)
- Cmentarz Nieistniejących Cmentarzy (kościół Bożego Ciała) - najmłodszy
- Żołnierzy Rosyjskich (Grodzisko od strony ul. Dąbrowskiego) - najstarszy
===
Muzea=== (
adresy i godziny otwarcia)
- Muzeum Historyczne Miasta Gdańska
- Ratusz Głównego Miasta
- Dwór Artusa
- Dom Uphagena
- Wartownia Nr 1 na Westerplatte
- Muzeum Zegarów Wieżowych
- Muzeum Gdańskiego Sportu i Turystyki
- Muzeum Poczty Polskiej
- Muzeum Bursztynu
- Twierdza Wisłoujście
- Muzeum Narodowe
- Dział Sztuki Dawnej
- Pałac Opatów
- Muzeum Etnograficzne - Spichlerz Opacki
- Gdańska Galeria Fotografii
- Centralne Muzeum Morskie
- Spichlerz na Ołowiance
- Żuraw
- Sołdek
- Muzeum Archeologiczne
- Wystawa Drogi do Wolności
- Latarnia Morska Gdańsk Nowy Port
- Zabytkowa Kuźnia Wodna
- Twierdza Gdańsk
- Muzeum Pedagogiczne
- Muzeum Diecezjalne
Kina
- Helikon
- Kameralne
- Kinoplex
- Krewetka
- Multikino
- Neptun
- Żak
Teatry i filharmonie
- FETA
- Malarnia
- Miniatura
- Opera Bałtycka
- Polska Filharmonia Bałtycka im. Fryderyka Chopina
- Qfer
- Sala Prób 314
- Teatr Wybrzeże
- Teatr Wybrzeżak
- Fundacja Teatru Elżbietańskiego - Gedanense
Imprezy organizowane w Gdańsku
- Święto Miasta
- Gdańskie Lato Muzyczne
- Dni Kultury Żydowskiej
- Festiwal Dobrego Humoru
- Międzynarodowy Festiwal Muzyki Organowej w Oliwie
- Międzynarodowy Festiwal Muzyki Organowej, Chóralnej i Kameralnej
- Scena Muzyczna Gdańsk
- Gdańskie Noce Jazzowe
- Międzynarodowy Festiwal Teatrów Plenerowych i Ulicznych FETA
- Jarmark św. Dominika
- Międzynarodowy Zlot Żeglarski Baltic Sail - Sail Gdańsk
- Gdański Festiwal Carillonowy
- Festiwal Szekspirowski
- Festiwal Polskich Wideoklipów "Yach Film"
Eurodeputowani z Gdańska
Posłowie na Sejm z okręgu gdańskiego
Okręg obejmuje obszary powiatów:
gdańskiego,
kwidzyńskiego,
malborskiego,
nowodworskiego,
starogardzkiego,
tczewskiego,
sztumskiego oraz miast na prawach powiatu: Gdańsk i Sopot. Liczba posłów wybieranych w tym okręgu wyborczym wynosi 12.
- Jolanta Banach, SLD-UP
- Tadeusz Cymański , PiS
- Danuta Hojarska, Samoobrona
- Andrzej Liss, PiS
- Jerzy Młynarczyk, SLD-UP
- Sławomir Nowak, PO
- Małgorzata Ostrowska, SLD-UP
- Grażyna Paturalska, PO
- Maciej Płażyński, PO
- Franciszek Potulski, SLD-UP
- Edmund Stachowicz, SLD-UP
- Gertruda Szumska, LPR
Sport
Gdańskie kluby sportowe:
Nazwę Gdańsk nosiły, lub noszą
Linki zewnętrzne