Galicja - (
ukr. Галичина) - nazwa stosowana na określenie ziem zaboru austriackiego, oficjalnie zwanych w ramach
monarchii CK Królestwem Galicji i Lodomerii, w którego skład wchodziły ziemie południowej
Małopolski po
Wisłę (od 1846 roku wraz z
Krakowem),
Rusi Czerwonej oraz zachodnia część
Podola wraz z
Tarnopolem.
Nazwa krainy pochodzi od nazwy miasta
Halicz, w średniowieczu ośrodka ruskiego księstwa halickiego.
Lodomeria jest z kolei latynizmem utworzonym od nazwy miasta
Włodzimierz na pograniczu Rusi Czerwonej i
Wołynia. Obie formy trafiły do języka polskiego za pośrednictwem łacińsko-niemieckim.
Węgrzy od końca XI wieku (w 1099 i 1149-52) parokrotnie interweniowali w Haliczu, po śmierci księcia Jarosława Ośmiomysła w 1187 zdołali na krótko osadzić na tronie halickim królewicza węgierskiego Andrzeja (syna Beli III). Po wygaśnięciu na synu Jarosława, Włodzimierzu, linii Rościsławiczów halickich w 1198, wybuchły gwałtowne walki o tron halicki, przy czym Halicz kilkakrotnie dostawał się w ręce Węgrów. W roku 1206 król węgierski Andrzej II, zająwszy Halicz po raz pierwszy przyjął tytuł
Rex Galiciae et Lodomeriae, którego odtąd używali kolejni królowie węgierscy, a po odziedziczeniu korony węgierskiej i monarchowie austriaccy, jakkolwiek faktycznie królowie węgierscy nie zdołali utrzymać Halicza dłużej niż kilka lat (1214-1220, 1227-1229, 1378-1387). Od 1340 Księstwo Halickie weszło w skład państwa polskiego (województwo ruskie).
Określenie "Galicja i Lodomeria" szerszy rezonans zdobyło po
I rozbiorze Polski, kiedy to
Austrii przypadły ziemie obejmujące m.in.
Ruś Czerwoną ze
Lwowem,
Przemyślem Sanokiem i
Bełzem, południową Małopolskę z
Oświęcimiem,
Tarnowem i
Nowym Sączem oraz fragmenty
Podola (
Tarnopol,
Zbaraż) i ziemi chełmskiej z
Zamościem. Dyplomacja austriacka starała się w ten sposób wykazać dążenie do przywrócenia prawowitej wg niej władzy monarchów austriackich nad ich dziedzictwem. Po
III rozbiorze w 1795 roku do monarchii habsburskiej przyłączono ziemie, które nazwano
Nową Galicją (w odróżnieniu od "starej", obejmującej tereny otrzymane w 1772 roku). Nowa Galicja obejmowała terytoria między
Pilicą i
Bugiem wraz z Krakowem,
Radomiem,
Kielcami,
Lublinem,
Chełmem i
Białą Radziwiłłowską. Ziemie Nowej Galicji (wraz z
Zamościem) zostały w 1809 roku przyłączone do
Księstwa Warszawskiego i nie wróciły już do
Austrii stając się po 1815 częścią
Królestwa Kongresowego.
Po początkowo silnej germanizacji, w drugiej połowie XIX wieku Galicja uzyskała w 1867 roku szeroką autonomię w ramach
Austro-Węgier z własnym
rządem oraz
sejmem obradującym w stołecznym
Lwowie. W szkołach językiem wykładowym był polski. Stała się dzięki temu ośrodkiem polskiego ruchu niepodległościowego. Na terenie Galicji działały polskie partie polityczne i organizacje paramilitarne -
Sokół,
Strzelec,
Drużyny Bartoszowe, które stanowiły bazę sformowanych na początku XX wieku
Legionów.
W jej obrębie tradycyjnie zwykło się wyróżniać część zachodnią i wschodnią, dokonując podziału na zachód od linii
Sanu (
vide: linia Curzona), która w dużej mierze odwzorowywała podział etniczny tego terenu z przewagą ludności polskiej na zachodzie oraz ruskiej (
Ukraińcy,
Bojkowie,
Łemkowie,
Hucułowie) na wschodzie. Zachodnia Galicja obejmowała Kraków, Nowy Sącz i Tarnów, do wschodniej zaliczano m.in.
Rzeszów,
Przemyśl,
Lwów i
Tarnopol,
Galicja była tradycyjnie regionem wielonarodowościowym i wielowyznaniowym. Obok Polaków i Ukraińców (jak wtedy mawiano: Rusinów) mieszkali tu
Żydzi,
Niemcy,
Ormianie,
Wołosi,
Rosjanie i inne narodowości. Istniały trzy kościoły chrześcijańskie: katolicki (obrządki:
rzymski,
bizantyjski i
ormiański), ewangelicki i
prawosławny, ponadto żyli tu mozaiści i
muzułmanie. Sam
Lwów był siedzibą trzech metropolii katolickich (rzymskokatolickiej, greckokatolickiej (unickiej) i ormiańskokatolickiej).
Galicja (
Hałyczyna) odegrała także ważną rolę w dziejach nowożytnej
Ukrainy, będąc do dziś ośrodkiem ukraińskich ruchów niepodległościowych, stało się powodem konfliktów polsko-ukraińskich (m. in. walki o
Lwów w 1918, działalność
UPA w czasie
II wojny światowej), a czasami wewnątrzukraińskich - pomiędzy stronnictwami lwowskimi i kijowskimi.
Po
I wojnie światowej cała Galicja znalazła się na terenie odrodzonego państwa polskiego. Podzielono ją na cztery województwa: krakowskie, lwowskie, stanisławowskie i tarnopolskie. Należała do regionów bardzo przeludnionych i zacofanych, co próbowano zmienić, umiejscawiając tam w latach trzydziestych Centralny Okręg Przemysłowy (
COP). Po 1945 roku Galicja została podzielona na część polską i sowiecką.
Po ponad 80 latach mimo rozpadu monarchii habsburskiej i
de facto rozpadu samego organizmu Galicji - której ziemie podzielone są między Polskę i Ukrainę - nazwa wciąż utrzymuje się w użyciu, niejednokrotnie błędnie utożsamiana z nazwą
Małopolska.