| Gady | |||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ' | |||||||||||||||||||||||||
| Systematyka | |||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
| Nazwa systematyczna | |||||||||||||||||||||||||
| Reptilia |
Cechy budowy
skóra sucha, szorstka lub delikatna - pokryta rogowymi tarczami (żółwie i krokodyle) lub tarczki i łuski (jaszczurki, węże)uzębienie brak u żółwi u pozostałych dobrze rozwinięte. Według sposobu osadzenia są reprezentowane 3 typy osadzenia:
- akrodontyczne - osadzone podstawą na kościach szczęki lub żuchwy
- pleurodontyczne - przytwierdzone z boku kości
- tekodontyczne - osadzone w zębodołach (tylko krokodyle)
czaszka połączona z 1-szym kręgiem za pomocą 1 kłykcia potylicznego - połączenie ruchome
kręgosłup posiada 2 kręgi krzyżowe
serce z 2 przedsionków oraz komory podzielonej niepełną przegrodą na 2 części a jedynie u krokodyli przegroda jest pełna (serce z 2 przedsionków i 2 komór)
kończyny dobrze rozwinęte, zredukowane lub brak zupełnie
jaja typu polilecytalnego - zawierają duże ilości żółtka w osłonkach pergaminowatych a u żółwi i krokodyli w wapiennych skorupkach
rozmnażanie; zapłodnienie wewnętrzne, jajorodne lub jajożyworodne lub żyworodne, rozwój prosty, zarodki tworzą błony płodowe - owodniowce.
Ewolucja gadów
Pierwsze najprymitywniejsze gady Anapsida, charakteryzujące się czaszką pozbawioną dołów skroniowych, pojawiły się w karbonie. Były to kotylozaury (Cotylosauria), które dotrwały do triasu i żółwie, których potomkowie żyją do dzisiaj. Kotylozaury dały początek grupie Synapsida, w których czaszce występował jeden dół skroniowy - dolny oraz Diapsida z czaszką z dwoma dołami skroniowymi (2 pary: dolna i górna). Dzięki obecności dołów skroniowych czaszka mogła być lżejsza, a mięśnie miały więcej miejsca; w rezultacie szczęka stawała się silniejsza i bardziej ruchliwa. Synapsida ostatecznie dał początek pierwszym ssakom, podczas gdy diapsydy rozdzieliły się na dwie linie:- lepidozaury (do których należą współczesne węże, jaszczurki i hatterie jak również, chociaż tu istnieje spór wygasłe morskie gady mezozoiczne)
- archozaury (obecnie reprezentowane tylko przez krokodyle i ptaki, ale wcześniej do tej grupy należały pterozaury i dinozaury)
Systematyka
Współczesne gady należą do czterech rzędów: żółwie, krokodyle, sfenodonty (hatteria) i łuskonośne, które dzielą się na trzy podrzędy: jaszczurki, amfisbeny i węże. Liczbę żyjących współcześnie gatunków gadów szacuje się na około 7000 gatunków. Systematyka gadów nie jest ostatecznie ustalona.Żółwie posiadają pokryte płytkami skorupy, zamykające ich ciała z dołu i z góry. Do skorupy przyrośnięte są żebra. Nie mają zębów. Pysk kończy się mocnym rogowym dziobem.
Węże i jaszczurki mają ciało wydłużone, pokryte łuskami lub tarczkami, duży pysk, język przeważnie rozdwojony. Jaszczurki mają przeważnie cztery kończyny (ale np. padalec nie ma kończyn), a węże nie mają ich wcale.
Krokodyle i aligatory są podobne do jaszczurek, wielkie, o skórze pokrytej twardymi, dużymi łuskami. Mają wielkie pyski i liczne zęby. U większości nozdrza znajdują się na szczycie głowy.
Gady (Reptilia)
- Podgromada: Anapsida (Cotylosauromorpha)
- Rząd: kotylozaury (Cotylosauria)
- Podrząd: Captorhinomorpha
- Podrząd: Procolophonia
- Podrząd: eunotozaury (Eunotosauria) (?)
- Podgormada: Chelonomorpha
- Rząd: żółwie (Testudines)
- Podrząd: Proganochelydia
- Podrząd: żółwie skrytoszyjne (Cryptodira)
- Podrząd: żółwie bokoszyjne (Pleurodira)
- Podgromada: Synapsida
- Rząd: pelykozaury (Pelycosauria)
- Podrząd: Ophiacodontia
- Podrząd: Sphenacodontoidea
- Podrząd: Edaphosauria
- Rząd: terapsydy (Therapsida) gady ssakokształtne
- Podrząd: Phthinosuchia syn. Eotitanosuchia
- Podrząd: teriodonty (Theriodontia) gady ssakozębne
- Podrząd: Anomodontia
- Rząd: mezozaury (Mesosauria)
- Podgromada: Proganosauria
- Podgromada: Ichthyopterygia
- Rząd: Ichtiozaury (Ichtiosauria)
- Podgromada: Synaptosauria syn. Euryapsida
- Rząd: Araeoscelidia syn. Protorosauria
- Rząd: Sauropterygia
- Podrząd: notozaury (Notosauria)
- Podrząd: plezjozaury (Plesiosauria)
- Rząd: plakodonty (Placodontia)
- Podgromada: diapsydy
- Nadrząd: lepidozaury (Lepidosauria)
- Rząd: Eosuchia
- Podrząd: Younginiformes
- Podrząd: Choristodea
- Podrząd: talatozaury (Talattosauria)
- Podrząd: prajaszczurki (Prolacertiformes)
- Rząd: ryjkogłowe (Rynchocephalia)
- Rząd: łuskonośne (Squamata)
- Podrząd: jaszczurki (Sauria syn. Lacertilia)
- Rodzina mozazaury (Mosasauridae)
- Podrząd: amfisbeny (Amphisbaenia syn. Annulata)
- Podrząd: węże (Serpentes syn. Ophidia)
- Nadrząd: archozaury (Archosauria) gady naczelne
- Rząd: tekodonty (Thecodontia)
- Podrząd: Proterosuchia
- Podrząd: fytozaury (Phytosauria syn. Parasuchia)
- Podrząd: aetozaury (Aetosauria)
- Podrząd: Pseudosuchia
- Rząd: krokodyle (Crocodylia)
- Podrząd: krokodyle pierwotne (Protosuchia)
- Podrząd: Archeosuchia
- Podrząd: Mesosuchia
- Podrząd: Sebecosuchia
- Podrząd: Eusuchia
- Rząd: dinozaury gadziomiedniczne (Saurischia)
- Rząd: dinozaury ptasiomiedniczne (Ornithischia)
- Podrząd: tyreofory (Thyreophora)
- Podrząd: Neornithischia
- Podrząd: Lesothosaurus
- Podrząd: Pisanosaurus
- Rząd: pterozaury (Pterosauria) gady latające
- Podrząd: ramforchynusy (Rhamphorhynchoidea)
- Podrząd: pterodaktyle (Pterodactyloidea)