Czytaj więcej"/> Drukuj
Finlandia, Republika Finlandii (Suomen Tasavalta) – państwo w Europie Północnej, członek Unii Europejskiej. Graniczy od zachodu ze Szwecją, od północy z Norwegią i od wschodu z Rosją.

Kultura

Fińscy laureaci Nagrody Nobla:

Polityka

Prezydentem państwa jest od 1999 roku Tarja Halonen (pierwsza kobieta na tym stanowisku). Funkcję szefa rządu pełni Matti Vanhanen (od wakacji 2003). Na początku 2003 Finlandia była jedynym krajem na świecie, gdzie dwa najważniejsze urzędy w państwie (premier i prezydent) były w rękach kobiet. System polityczny w Finlandii określa się mianem półprezydenckiego.

Historia

Pierwsze plemiona przybyłe z południa zasiedliły Finlandię około 9000 roku p.n.e. Północ została zasiedlona znacznie później przez Pralapończyków. Około 4000 roku p.n.e. rozwinęły się kultury wypalające i używające ceramiki. Z terenów nadbałtyckich zaczęły napływać ludy uprawiające ziemię. Ich potomkami są dzisiejsi Finowie. W III tysiącleciu p.n.e. zaczął się rozwijać handel ze Szwecją. Do użytku weszły łodzie żaglowe. Około 1600 roku p.n.e. rozpoczęła się w Finlandii epoka brązu. Znaleziska archeologiczne dowodzą, że istniała wtedy rozwinięta kultura. Około 500 roku p.n.e. zaczęła się epoka żelaza. Na początku I tysiąclecia n.e. na teren Finlandii przybyły plemiona współczesnych Finów. Nowo przybyła ludność wymieszała się z miejscową i zaczęła wypierać Saamów na północ, którzy zamieszkiwali Laponię i Kainuu od prehistorii.
W VII-VIII wieku na nowo zaczął się rozwijać intensywny handel, któremu nie zagrozili Wikingowie. Ok. 750 roku założyli miasto Ładoga i rozpoczęli handel z Waregami. W X wieku na terenie kraju powstały 3 księstwa: Varsinais-Suomi (Finlandia właściwa) na południu, Hame na pojezierzu i Karjala (Karelia) na wschodzie. Mimo że księstwa pomagały sobie wzajemnie, nie tworzyły jednego państwa. W XI wieku Wyspy Ahvenanmaa (Wyspy Alandzkie) przyjęły chrześcijaństwo. Tam powstały pierwsze kościoły romańskie. Zarówno Księstwo Nowogrodzkie, jak i Szwecja chciały uczynić Finlandię swoją sferą wpływów. W 1154 Eryk IX, król Szwecji podjął wyprawę w celu schrystianizowania Finlandii. Wyprawa zakończyła się niepowodzeniem. W następnych latach Szwedzi stopniowo chrystianizowali kraj. Z tego okresu pochodzą pierwsze wzmianki o mieście Turku (Åbo), które od początku średniowiecza było stolicą. Lokalnym arystokratom nadano prawa szlacheckie, a w 1284 roku kraj został nazwany Księstwem Finlandii.
Na wschodzie Finlandię próbowało podbić Księstwo Nowogrodu. Ostatecznie granice wyznaczono w 1323 roku traktatem w Pahkinasaari, na mocy którego większość kraju miała znajdować się pod panowaniem Szwecji. W 1362 roku król Haakon nadał Finom prawo w wyborze szwedzkiego króla. Dwa lata później na tronie Szwecji zasiadł Albrecht Meklemburski, który ograniczył prawa Finów narzucając m.in. pańszczyznę. Po 10 latach zamieszek i powstań Albrecht został zdetronizowany, a nowy król Grip był zmuszony przywrócić Finom dawne prawa. W 1397 roku Szwecja, Norwegia i Dania podpisały unię kalmarską, która obowiązywała do 1523 roku.
XV wiek był raczej okresem pokoju i nie dochodziło do wojen. Ten stan zmienił się pod koniec wieku kiedy Księstwo Moskiewskie podbiło Nowogród, stając się zagrożeniem dla kraju. W 1495 roku słabiej uzbrojone oddziały fińskie pokonały armię rosyjską pod Viipuri (Wyborg), co uznano za cud.
XVI wiek był najlepszym okresem dla Finlandii. Miasta zaczęły się rozwijać dzięki handlowi. W 1527 roku w wyniku reformacji kraj odszedł od katolicyzmu, co obyło się bez rozlewu krwi. W tym okresie zaczęło się rozwijać fińskie piśmiennictwo. Przetłumaczono Biblię, najpierw na język szwedzki (w 1526), później na fiński (w 1548). W 1558 roku Księciem Finlandii został przyszły król Szwecji Jan III Waza. Był przez Finów bardzo lubiany, ponieważ sam mówił po fińsku i był orędownikiem fińskiej niepodległości. Szwedzki parlament był tym zaniepokojony. Gdy w 1562 roku książę zaatakował Inflanty, szwedzki parlament skazał go na śmierć. Jednak został ostatecznie ułaskawiony. W 1570 kraj zaatakowali Rosjanie. W ten sposób zaczęła się trwająca 25 lat wojna, zwana "czasem długiego gniewu". W 1595 roku podpisano pokój w Tayssina. W 1584 Finlandia została Wielkim Księstwem. Pod koniec XVI wieku w kraju wybuchały bunty i powstania przeciwko Szwedom i Rosjanom.
Na początku XVII wieku kraj pogrążony był w zapaści gospodarczej, a szlachta emigrowała do Szwecji. Jednak w 1617 roku Karjala (Karelia) została przyłączona do Szwecji. Sytuacja pogarszała się do 1637 roku kiedy gubernatorem został Per Brahe. Założył on wiele szkół i uniwersytet w 1640 roku. Pod koniec jego służby w 1654 roku nastąpiła duża poprawa w kraju. W 1696 roku wybuchła zaraza. Fakt, że Szwecja nie udzieliła Finlandii żadnej pomocy, obudził w Finach poczucie odrębności od Szwecji.
Finlandia -
.
Finlandia -
Finlandia -
W 1700 roku Daniel Juslenius opublikował dzieło Aboa Vetus Et Nova, w którym pisał o konieczności oderwania się od Szwecji. W latach 1700-1721 trwała III wojna północna, zwana "wielkim gniewem". W ostatnich 8 latach wojny Finlandia znajdowała się pod okupacją rosyjską. W 1721 roku podpisano traktat w Uusikaupunki, na mocy którego Karjala wracała do Rosji. Nieudolność wojsk szwedzkich wywoływała niezadowolenie wśród Finów. W 1743 roku Szwecja utraciła dalsze ziemie na rzecz Rosji. Okres mniejszego gniewu zakończył pokój podpisany w Turku. W XVIII wieku niezadowolenie potęgowało usunięcie języka fińskiego w urzędzie i szkolnictwie.
W 1807 roku Rosjanie ponownie zaatakowali Finlandię. Szwecja ostatecznie utraciła ten kraj na rzecz Rosji po podpisaniu pokoju w Hamina w 1809 roku. Finlandii nadano pełną autonomię. Kraj był ważnym punktem strategicznym dla Rosji. W 1812 roku przeniesiono |stolicę z Turku do Helsinek. W 1828 roku założono uniwersytet w nowej stolicy. W następnych latach zaczęto zwoływać fiński parlament zwany Eduskunta. W 1835 roku wydano epos narodowy Kalevala, którego autorem jest Elias Lonnrot. Od tego czasu wytworzyły się dwie grupy w kraju: fennomanów i svennomanów. Przywódcą fennomanów został Wilhelm Snelmann. W 1858 wprowadzono jeden język urzędowy: fiński na terenach gdzie przeważała ludność mówiąca tym językiem (czyli prawie w całym kraju). W 1860 roku jako walutę narodową wprowadzono markę fińską. Pod koniec XIX wieku Finlandia miała tak szeroką autonomię, że niewiele różniło ją od niepodległych krajów.
Gdy Jean Sibelius skomponował w 1899 roku utwór Finlandia, który poważnie zaniepokoił władze rosyjskie. Finowie chcieli odzyskać niepodległość. Car Mikołaj II rozpoczął rusyfikację kraju i odebrał mu autonomię. Spowodowało to prawdziwą rewolucję. Ciągle wybuchały strajki i zamieszki. W 1905 Rosja była zmuszona przywrócić Finlandii autonomię. W 1910 roku w Tampere Lenin po raz pierwszy spotkał się ze Stalinem, co miało wpływ na przyszłość Rosji. W 1912 roku car Mikołaj II pozwolił Rosjanom na osiedlanie się w Finlandii i nadał im status równy rdzennej ludności. Panowanie rosyjskie potrwało jeszcze zaledwie kilka lat. W 1914 roku wybuchła I wojna światowa. Kraj znalazł się pod okupacją niemiecką, z obietnicą całkowitej autonomii. Wreszcie 6 grudnia 1917 roku Finlandia proklamowała niepodległość.
Pierwszy prezydent został wybrany dwa lata później. Był nim Kaarlo Juho Stahlberg. W 1920 roku Finlandia zajęła port w Petsamo (ros. Pieczenga), uzyskując w ten sposób dostęp do Morza Arktycznego. W 1921 roku ustalono status wysp Ahvenanmaa (Wyspy Alandzkie). Miały one uzyskać szeroką autonomię. W latach 20. fińska gospodarka rozwijała się dobrze. W 1929 roku na świecie zaczął się Wielki Kryzys. Nie ominął on również Finlandii, chociaż jego skutki nie były tak dotkliwe jak w innych krajach. W latach 30. powstał ruch Lappowców (od fińskiej miejscowości Lappo).
W 1939 roku w listopadzie Armia Czerwona zaatakowała Karjalę, rozpoczynając wojnę zimową 1939-1940). Stalina bardzo zdziwił zacięty opór stawiany przez znacznie słabszych Finów, jednak w marcu 1940 Finlandia poprosiła o pokój. Utraciła 36 000 km2 (10%) swoich ziem, które w dodatku były bogate w surowce naturalne, jednak kraj zachował niepodległość. W 1941 roku wojska fińskie sprzymierzone z Hitlerem odbiły Karjalę i posunęły się znacznie w głąb ZSRR (w Finlandii tzw. wojna kontynuacyjna), jednak marszałek Mannerheim był sceptyczny co do dalszej walki. W 1944 Finlandia była zmuszona do kapitulacji i przystąpienia do wojny po stronie ZSRR przeciwko Niemcom (tzw. Wojna Lapońska).
Po II wojnie światowej prezydentem został Carl Gustaf Mannerheim (głównodowodzący armią fińską w trakcie wojen z ZSRR), a po 1946 - Juho Kusti Paasikivi. W 1952 roku odbyły się igrzyska olimpijskie w Helsinkach. Po utracie Karjali i Petsamo, głównym partnerem gospodarczym Finlandii został ZSRR. Kraj pozostał jednak politycznie niezależny od komunistów (stąd pochodzi pojęcie "finlandyzacja"), choć jako w jedynym kraju Europy Zachodniej wchodzili oni w skład rządu.
W 1975 roku podpisano w Helsinkach traktat KBWE. W latach 70. rozsądna polityka Urho Kekkonena sprzyjała rozwojowi gospodarki.
W 1991 na skutek rozpadu ZSRR rozpoczął się trwający kilka lat kryzys gospodarczy. Bezrobocie wzrosło do 18%. Pod koniec lat 90. sytuacja się poprawiła. W 1995 roku Finlandia przystąpiła do Unii Europejskiej. W 2000 prezydentem Finlandii została Tarja Halonen. Wtedy przyjęto też nową konstytucję. W 1998 roku Finlandia zakwalifikowała się do strefy euro i w 2002 roku przyjęła nową walutę. Obecnie jest jednym z najbogatszych państw świata.

Znani Finowie

got:
Materiał wydrukowany z portalu zgapa.pl dnia 2020-10-01 04:43:47