Emocja (łac.
emotion,
ang. emotion) - silne odczucie o charakterze pobudzenia, pozytywnego (pod wpływem szczęścia, zachwytu, spełnienia) lub negatywnego (pod wpływem
gniewu, odrazy,
strachu). W szerszym znaczeniu emocje (
procesy emocjonalne) to
procesy psychiczne, które poznaniu i czynnościom podmiotu nadają jakość oraz określają znaczenie, jakie mają dla niego będące źródłem emocji przedmioty, zjawiska, inni ludzi, a także własna osoba. Procesy emocjonalne są ściśle związane z funkcjonowaniem
układu limbicznego, jako układu integrującego czynności
struktur korowych (zwłaszcza kory czołowej) z procesami neuroendokrynnymi i czynnością
autonomicznego układu nerwowego.
Klasyfikacja procesów emocjonalnych
Tradycyjna psychologia introspekcyjna wyróżniała trzy istotne cechy procesów emocjonalnych:
- znak emocji (wartościowość, walencja) - ich pozytywny (przyjemność) lub negatywny (przykrość) charakter;
- natężenie emocji, które wiąże się z wielkością wpływu tego procesu na zachowanie, tok myśli itp.;
- treść emocji, które określa znaczenie bodźca i usposabia do konkretnego zachowania (np. lęk do ucieczki, a gniew do zachowań agresywnych).
Procesy emocjonalne są często dzielone na:
- uczucia - stany psychiczne wyrażające ustosunkowanie się człowieka do określonych zdarzeń, ludzi i innych elementów otaczającego świata, polegające na odzwierciedleniu stosunku człowieka do rzeczywistości.
- afekty – uczucia powstające najczęściej pod wpływem silnych bodźców zewnętrznych, zwłaszcza działające nagle, (gniew, złość, rozpacz, radość i strach)
- nastroje – uczucia długotrwałe o małej sile i spokojnym przebiegu (zadowolenie lub niezadowolenie, wesołość lub smutek, niepokój, tęsknota)
- namiętności – to trwałe skłonności do przeżywania różnych nastrojów i afektów w związku z określonymi celami dążeń człowieka. Namiętności mają dużą siłę pobudzającą, ukierunkowują myśli, spostrzeżenia, pamięć i inne procesy psychiczne. Są charakterystyczne dla wieku młodego, z czasem słabną, ale niektóre (np. chciwość) mogą narastać.
Emocje są również dzielone na pierwotne - niższe, które dotyczą zaspokojenia biologicznych potrzeb organizmu i wtórne - wyższe, mające charakter społeczny, dotyczące sfery wartości i wiedzy. Uczucia wyższe obejmują m.in. uczucia
moralne (
etyczne), uczucia
estetyczne i uczucia intelektualne.
Charakterystyczne przejawy emocji badał
Karol Darwin, a swe wnioski przedstawił w książce
O wyrazie uczuć u człowieka i zwierząt (1872, wyd. polskie 1988). Teoretyczną podstawą emocji zajmował się
Immanuel Kant i
David Hume.
Emocja stanowi ważny czynnik w akcie tworzenia dzieła
sztuki,
literatury i
poezji.