Edward Rydz-Śmigły (urodzony 11 marca 1886 w Łapszynie koło
Brzeżan, w
województwie tarnopolskim - zmarł 2 grudnia 1941 w
Warszawie),
pseudonimy Śmigły,
Tarłowski,
Adam Zawisza.
Polityk, marszałek Polski (od 11 listopada 1936) i Naczelny Wódz w
wojnie obronnej 1939 roku.
Edukacja
Maturę uzyskał w
gimnazjum w rodzinnych Brzeżanach w
województwie tarnopolskim. Studiował w
Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie i na Wydziale Filozoficznym
Uniwersytetu Jagiellońskiego.
W 1908 r. wstąpił do Związku Walki Czynnej. W latach 1910-1911 ukończył obowiązkową dla maturzystów austriacką szkołę oficerów rezerwy w
Wiedniu i odsłużył rok w sławnym IV. Pułku Piechoty
Hoch- und Deutschmeister, którego szefem był kuzyn cesarza
Franciszka Józefa,
arcyksiążę Eugeniusz, Wielki Mistrz Zakonu Krzyżackiego (stąd nazwa pułku). Od 1910 należał do Związku Strzeleckiego, gdzie posługiwał się pseudonimem "Śmigły". Ukończył niższą, a potem wyższą szkołę oficerską Związku Strzeleckiego. W 1913 r. został komendantem Związku Strzeleckiego Okręgu Lwowskiego.
I wojna światowa
W lipcu 1914 powołany do armii austriackiej (przydział do austriackiego pułku w Brzeżanach). Od 1 sierpnia 1914 r. w I Brygadzie
Legionów Polskich kolejno na stanowisku dowódcy batalionu, pułku i brygady. W 1914 został
majorem, rok później
podpułkownikiem a w 1916
pułkownikiem.
Dwudziestolecie międzywojenne
Po
kryzysie przysięgowym został dowódcą
Polskiej Organizacji Wojskowej. W listopadzie 1918 r. wszedł w skład Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej
Ignacego Daszyńskiego w
Lublinie jako minister spraw wojskowych. Oddaje się do dyspozycji Piłsudskiego po jego powrocie z Magdeburga.
Od listopada 1918 r. w
Wojsku Polskim jako dowódca Okręgu Generalnego
Warszawa, a następnie Grupy Operacyjnej "Kowel". Jako dowódca I Dywizji Piechoty Legionów kierował operacją zajęcia
Wilna w kwietniu 1919 r. Na przełomie 1919/1920 r. dowodził kampanią na
Łotwie.
21 lutego defilada wojsk polskich w Dynaburgu, a pod koniec marca wycofanie do Baranowicz.
Wojna polsko-bolszewicka
Podczas ofensywy wiosennej 1920 r. przeciw wojskom bolszewickim dowodził 3 Armią, która 7 maja 1920 zdobyła
Kijów, a podczas odwrotu był dowódcą Frontu Południowo-Wschodniego i Frontu Środkowego.
Podczas odwrotu nękany przez Sowietów doprowadził 3 armię na Wołyń.
W
bitwie warszawskiej 1920 r. dowódca prawego skrzydła grupy uderzeniowej działającej znad
Wieprza, a następnie 2 Armii, która wypiera dwie armie bolszewickie i korpus konny Gaja do
Prus Wschodnich i odgrywa decydującą rolę w bitwie niemeńskiej. Awansowany na stopień generała dywizji.
Dowódca Frontu Południowo-Wschodniego i Frontu Środkowego, w operacji warszawskiej jako prawe skrzydło oskrzydlającej grupy uderzeniowej. Dowodzi 2 armią odcinającą odwrót wojsk Tuchaczewskiego.
Działalność polityczna
W latach 1921-1926 Inspektor Armii w Wilnie, od 1926-1935 Inspektor Armii w Warszawie.
13 maja 1935 (dzień po śmierci Piłsudskiego) desygnowany przez
prezydenta i
rząd na Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych. 13 lipca 1936 okólnikiem premiera RP
Składkowskiego uznany "pierwszą osobą w Polsce po Panu Prezydencie". Awans na generała broni a 10 listopada 1936 roku Prezydent RP
Ignacy Mościcki mianowawał Śmigłego na marszałka.
Poparł Ignacego Mościckiego w wyborach prezydenckich i wkrótce stał się drugą osobistością w państwie. Zapleczem politycznym został Obóz Zjednoczenia Narodowego założony w 1937 przez pułkownika
Adama Koca (z inicjatywy Śmigłego).
Władza
sanacyjna tworzyła wokół marszałka legendę, jaka otaczała Józefa Piłsudskiego. W okresie kryzysu polsko-litewskiego modne było hasło - "Wodzu, prowadź na Kowno".
II wojna światowa
1 września 1939 roku Prezydent RP mianował go Wodzem Naczelnym. 7 września Rydz-Śmigły opuścił Warszawę. Problemy w łączności jak i ogrom klęski uniemożliwiły mu dowodzenie. W Brześciu 11 września wydał
Wytyczne, w których wzywał do bezwzględnej obrony stolicy Polski. W jego planach
Warszawa i
Modlin miały stać się ośrodkami oporu w kraju zajętym przez agresora, podczas gdy wojska polskie walczyłyby na przedmościu rumuńskim i czekały na pomoc sojuszniczej Francji i Wielkiej Brytanii. Po wkroczeniu wojsk radzieckich wydał
dyrektywę ogólną, w której nakazywał wycofywanie się wojsk w kierunku na Węgry i Rumunię i niepodejmowanie walki z sowieckim najeźdzcą.
18 września 1939 przekroczył granicę z Rumunią,
internowany w miejscowości Craiova. 27 października 1939 roku zrezygnował z funkcji Naczelnego Wodza i Głównego Inspektora Sił Zbrojnych. W Craiovej do 14 października, potem przewieziony do rezydencji byłego premiera Rumunii w Dragoslavele. Zbiegł 10 grudnia 1940 roku i przedostał się na Węgry. 25 października 1941 roku opuścił
Węgry i przez
Słowację dotarł do Polski. 30 października w Warszawie, gdzie poprosił o wcielenie go do
Związku Walki Zbrojnej w stopniu szeregowego. W konspiracji jako podporucznik Adam Zawisza.
Zmarł nagle prawdopodobnie na zawał 2 grudnia 1941 roku, pochowany pod nazwiskiem Adam Zawisza w na
Cmentarzu Powązkowskim. W 1994 roku wzniesiono na grobie nowy pomnik z właściwym nazwiskiem.
Odznaczenia
Odznaczony
Orderem Virtuti Militari II i V klasy,
Orderem Orła Białego, czterokrotnie
Krzyżem Walecznych, Złotym Krzyżem Zasługi, Orderem Odrodzenia Polski (
Polonia Restituta) I, II i IV klasy oraz Krzyżem Niepodległości z Mieczami. Z zagranicznych odznaczeń posiadał m.in. Komandorię z gwiazdą
Legii Honorowej, Wielką Wstęgę japońskiego Orderu Wschodzącego Słońca, Orderu Gwiazdy Rumunii, Orderu Zasługi Węgier i serbskiego Orderu Białego Orła, oraz najwyższe łotewskie odznaczenie za dzielność, Order Zabójcy Niedźwiedzia.