Buddyzm to religia powstała ok. V w. p.n.e. w północnych Indiach.
Jej założycielem i twórcą podstawowych założeń był, żyjący od około 560 do 480 roku p.n.e. Siddhartha Gautama, syn księcia z rodu Śakjów, władcy jednego z państw-miast w północnych Indiach. Termin Budda przyjęty przez Gautamę oznacza w językach sanskryckim i pali tyle, co "przebudzony".
Buddyzm od początku swojego istnienia był religią o bardzo luźnej strukturze, zarówno od strony organizacyjnej, jak i doktrynalnej. W trakcie rozwoju historycznego powstały liczne jego odmiany i szkoły, które jednak zazwyczaj (choć nie zawsze) nawzajem się tolerowały a nawet wspierały. Buddyzm jest jedną z najstarszych, wciąż istniejących religii.
Podstawowe założenia buddyzmu
Nauki Buddy zostały spisane w zbiorze pism Tipitaka. Podstawę buddyzmu stanowią cztery szlachetne prawdy sformułowane przez Buddę w pierwszej sutrze. Wskazują one na cierpienie człowieka i drogę uniknięcia cierpienia poprzez osiągnięcie oświecenia, do którego prowadzi ośmioraka ścieżka. Doświadczenie oświecenia jest centralnym punktem buddyzmu, bez którego utraciłby on sens. Propagowanie metod samodzielnego odkrywania, że cierpienie jest iluzją (medytacja), stanowi żywą treść buddyzmu, o wiele istotniejszą od doktrynalnego skostnienia wielkiej religii. Jeśli chodzi o szczegółowe rozwinięcie tej idei, poszczególne odłamy różnią się tu w znaczący sposób, buddyzm jest ogromnie różnorodny, tworzy i pielęgnuje wiele koncepcji, poglądów i rytuałów, dzieli się na wiele odłamów, szkół i tradycji. Jednocześnie wykazuje on dużą tolerancję dla licznych wewnętrznych sprzeczności, jako odzwierciedlających różne drogi i ślady poszukiwań metod przekształcenia cierpienia.Buddyzm jest nietypową religią w tym sensie, że większość jego odłamów nie wymaga wiary w bogów (aczkolwiek podobnie jak agnostycyzm nie twierdzi też, że bogów nie ma). Wiara w cokolwiek jest istotna tylko, o ile pomaga w osiągnięciu oświecenia. Ważniejsze jest wykazywanie współczucia w stosunku do innych czujących istot (nie tylko ludzi).
Pustka
Pustka (śiunya, śiunyata).Kluczowe pojęcie filozofii mahajany, która uważa, że wszystkie rzeczy i dharmy są nierzeczywiste, w przeciwieństwie do szkół buddyzmu wczesnego, których doktryna przyjmowała na ogół rzeczywistość dharm, choć zakładała brak substancjalności rzeczy i osobowości. Różnicę między pojmowaniem pustki we wczesnym buddyzmie a rozumieniem jej przez filozofów mahajany można przedstawić za pomocą dzbana; wg wczesnego buddyzmu rzeczy są podobne do pustego dzbana, natomiast w mahajanie nie ma nawet dzbana. Pojęcie pustki pojawiło się w filozofii Nagardźuny (II wiek po Chr,). Wg niego samsara jak i nirwana są nierealne, czyli puste. Pustka jest absolutem, a jej urzeczywistnienie oznacza osiągnięcie wyzwolenia. Zwana jest także "tathatą" czyli "takością". W Sutrze Serca powiedziano " Pustka jest formą a forma jest pustką". W Sutrze Diamentowej stwierdza się, że "wszystkie rzeczy złożone są jak światło, znikający obraz, migotanie lampy oliwnej, złudzenie, kropla wody, marzenie senne i blask błyskawicy". Wg rDewi "Tylko pustka nie jest pusta", Natomiast wg Wikipedia (wersja angielska) " Nawet pustka jest pusta ("...even emptiness is empty").
Podstawą wszelkiego istnienia według buddyzmu jest świetlista, pozytywna i twórcza pustka (albo pustość). Termin ten budzi negatywne skojarzenia w zachodniej kulturze i prowokuje niesłuszne oskarżenia o nihilizm. Tymczasem jest to tylko opis stanu samadhi, w którym umysłu nie zaburzają żadne przeszkadzające myśli i uczucia. Nie oznacza to braku jakichkolwiek myśli i uczuć, a jedynie odsunięcie tych, które przeszkadzają w spontanicznym działaniu i radości chwilą obecną, szczególnie porównujących ocen i koncentracji na przeszłości i przyszłości.
Stan ten jest w buddyzmie generalizowany na cały kosmos. Zakłada się, że pustka jest naturą wszelkiego bytu, zaś cały świat widzialny stanowi ciągle zmieniającą się formę tej pustki. Pod tym względem buddyjska pustka przypomina koncepcję tao.
Maja (iluzja)
Ludzie według buddyzmu są uwikłani poprzez swoje namiętności i cierpienia w świat złudzeń nazywany "maja" i nie są przez to w stanie dotrzeć do prawdy. Gdyby do niej dotarli, nie doznawaliby cierpienia, gdyż wszelkie psychiczne cierpienie jest efektem niewłaściwego (zwykle dualistycznego i oceniającego) widzenia świata. Jakiekolwiek działania w obrębie "maja" nie dają według wierzeń buddystów szczęścia, gdyż każdy pozytyw jest tutaj obarczony negatywem. Narodziny pociągają za sobą śmierć, miłość - strach przed jej brakiem, przyjemność - uzależnienie, itp. Aby żyć naprawdę, trzeba najpierw zobaczyć rzeczy takimi, jakimi są. Wtedy właściwe działanie przychodzi spontanicznie.Reinkarnacja a brak osobowego "ja"
Mówiąc ściśle, buddyzm nie mówi o reinkarnacji. Reinkarnacja, przez przedrostek re- zakłada, że coś się wciela ponownie.Buddyści natomiast przyjmują, że nie ma nic trwałego, co mogłoby przechodzić do następnego życia. Nie ma żadnego osobowego "ja", "duszy", "atmana". Karma z poprzedniego życia może jednak mieć wpływ na następne. Jak to pogodzić? To jak gra w bilard - biała bila trafia w kolejną, popychając ją do przodu. Czy jakaś "rzecz" przeszła dalej? Kolejna bila jest różna od poprzedniej, ale przeszła na nią jej energia. Podobnie kolejne życie jest różne od poprzedniego, ale ma na nie wpływ poprzednia karma.
Istnieje wieczny Umysł, wspólny dla wszystkich istot, oraz proces, ruch, który jest od zawsze kontynuowany. To co nazywamy kolejnym wcieleniem jest pojedynczym przejawem świadomości Umysłu. Nowe wcielenia pojawiają się w nim jak fale na morzu - fala jest częścią wiecznie istniejącego morza, ale i tymczasową mniejszą strukturą. Jednostkowe ja jest częścią wiecznie istniejącego Umysłu, ale i tymczasową, nietrwałą konstrukcją. Kolejne fale powstają z tych samych cząstek - kolejne wcielenia budowane są na tej samej karmie.
Dokładniej na ten temat w artykule czittamatra.