Biały karzeł jest to obiekt astronomiczny powstały po "śmierci" mało lub średnio masywnej
gwiazdy (poniżej 1,4 masy
Słońca), której jądro nie osiągnęło temperatury wystarczającej do zapłonu
węgla w reakcjach
syntezy termojądrowej.
Gwiazda ta rozdęła się do stadium
czerwonego olbrzyma podczas spalania
helu, a następnie odrzuciła zewnętrzne warstwy, stając się
mgławicą planetarną z gorącym, tlenowo-węglowym jądrem w środku. Jądro to, pozbawione źródła energii, stopniowo ochładza się, emitując zgromadzone wcześniej ciepło. Brak ciśnienia
reakcji termojądrowych sprawia, że zapada się ono pod własnym ciężarem osiągając ogromną gęstość - masa naszego Słońca ściśnięta jest w obszarze wielkości
Ziemi. Przed dalszym zapadaniem białego karła chroni jedynie ciśnienie elektronów. Maksymalna masa, jaką obiekt może osiągnąć, zanim
grawitacja je przyzwycięży, znana jako
granica Chandrasekhara, wynosi ok. 1,4 masy Słońca. Po jej przekroczeniu, najczęściej w wyniku przypływu materii z innego członka
układu podwójnego, biały karzeł wybucha jako
supernowa typu Ia, pozostawiając po sobie
gwiazdę neutronową.
Po kilkuset miliardach lat temperatura białego karła obniża się do tego stopnia, że przestaje on być widoczny - staje się
czarnym karłem. Jednakże
wszechświat istnieje zbyt krótko (ok. 15 mld lat), by obiekty te zdążyły powstać nawet z najstarszych białych karłów.
Historia odkrycia
W 1862 Alvan Graham Clark odkrywa ciemnego towarzysza
Syriusza (Alpha Canis Majoris). Towarzysz Syriusza, nazywany Syriuszem B ma temperaturę powierzchniową około 25 000 K. Jego jasność jest znacznie mniejsza niż Syriusza A, stąd jego powierzchnia musi być znacznie mniejsza. Pozwala to oszacować promień Syriusza B na promień rzędu Ziemi. Analiza orbity Syriusza B pozwala wyznaczyć masę gwiazdy, jest ona tego samego rzędu co masa Słońca. Oznacza to, że gęstość Syriusza B jest ogromna.
Wkrótce odkryto inne białe karły, zdano sobie sprawę, że występują często w naszej Galaktyce.
Po odkryciu
mechaniki kwantowej w 1926 roku R.H. Fowler (Monthly Notices R. Astron. Soc. 87, 114-122) wytłumaczył ogromną gęstość białych karłów w oparciu o mechanikę kwantową zdegenerowanego gazu elektronowego. Było to kilka miesięcy po tym jak wytłumaczono zachowanie gazu eletronowego w oparciu o
statystykę Fermiego - Diraca. W oparciu o tę statystykę zastosowaną do relatywistycznego gazu elektronowego w białym karle
S. Chandrasekhar w 1930 roku (Astroph. J. 74, 81-82) w swoim artykule
The maximum mass of ideal white dwarfs wyprowadził relację na masę maksymalną białego karła rzędu 1.2 - 1.4 masy Słońca. W 1983 otrzymał za to nagrodę Nobla.