Urząd arcykapłana
Arcykapłan (gr. archiereus), zwany też najwyższym kapłanem (hebr. kohen ha-gadol - kapłan wielki), głównym kapłanem (hebr. kohen ha-rosz - kapłan-głowa) i namaszczonym kapłanem (hebr. kohen ha-maszija - kapłan-pomazaniec) łączył w sobie funkcje najwyższego pośrednika między Bogiem, a Izraelem, zwierzchnika Przybytku Mojżeszowego, a potem Świątyni Jerozolimskiej, przełożonego kapłanów i lewitów oraz naczelnika (patriarchy) rodu Aaronitów. Arcykapłan Boga Jahwe był osobą szczególnie uświęconą i posiadał pełnię władzy kapłańskiej. Tylko on i tylko raz do roku (w święto Jom Kipur) mógł wejść do Miejsca Najświętszego Świątyni, aby dokonać przed Bogiem przebłagania za grzechy całego narodu. Obowiązywały go szczególnie restrykcyjne przepisy dotyczące czystości rytualnej, np. mógł mieć za żonę tylko dziewicę.Strój arcykapłana
Arcykapłan wyróżniał się spośród innych kapłanów specjalnym strojem liturgicznym. Oprócz spodni, tuniki, pasa i zawoju (rodzaju turbanu) wspólnych wszystkim kapłanom, na jego uroczysty strój składały się:1) efod - czterokolorowa szata wierzchnia, porównywalna wyglądem do przedsoborowego ornatu katolickiego,
2) hoszen - napierśnik (pektorał) porównywalny wyglądem do katolickiej bursy służącej do przenoszenia wiatyku. Na zewnętrznej powierzchni hoszenu umieszczonych było dwanaście kamieni szlachetnych, reprezentujących dwanaście pokoleń (plemion) Izraela. Wewnątrz mieścił się schowek na losy zwane urim i tummim, za pomocą których arcykapłan udzielał w imieniu Boga odpowiedzi na konkretne pytania stawiane mu przez petentów,
3) diadem - złota obręcz zakładana na zawój. Na jej powierzchni wyryty był napis: "poświęcony dla Jahwe".
Historyczny rozwój urzędu arcykapłana
Według tradycyjnej chronologii biblijnej urząd arcykapłana został ustanowiony w 1444 r. p.n.e., to jest w drugim roku po wyjściu Izraelitów z niewoli egipskiej. Miało to miejsce podczas postoju Izraela pod górą Synaj, kiedy to Bóg podyktował Mojżeszowi Prawo i zawarł z Żydami wieczyste przymierze. Pierwszym arcykapłanem został Aaron, brat Mojżesza. Odtąd arcykapłan, podobnie jak każdy inny kapłan, musiał być potomkiem Aarona w linii męskiej.W okresie wędrówki Izraelitów po pustyni oraz w czasach sędziów (1444 p.n.e.-1042 p.n.e.) arcykapłan był jedynym, stałym przedstawicielem związki plemion izraelskich. W czasach królów (1042 p.n.e.-586 p.n.e.) stał się jednym z urzędników dworskich, mających wpływ na politykę państwową. Ok. 850 p.n.e. arcykapłan został ustanowiony w królestwie Judy sędzią apelacyjnym w sprawach religijnych. Po powrocie Żydów z niewoli babilońskiej (536 p.n.e.) pozycja arcykapłana tak się umocniła, że ok. 370 p.n.e. stał się on namiestnikiem prowincji Judy. Taka sytuacja utrzymała się również pod rządami Ptolemeuszy i Seleucydów. Po odzyskaniu niepodległości przez Judeę (142 p.n.e.) urząd arcykapłana został połączony z godnością etnarchy, a pózniej króla Judei (od104 p.n.e.). Arcykapłan zachował władzę polityczną do 37 p.n.e. kiedy królem Judei została osoba świecka - Herod Wielki. Od tego momentu, aż do zburzenia Świątyni Jerozolimskiej w 70 r. n.e. znaczenie arcykapłana systematycznie słabło. W latach ok.200 p.n.e.-70 n.e. arcykapłan pełnił funkcję przewodniczącego Wielkiego Sanchedrynu - najwyższej rady religijno-sądowniczej judaizmu.
Chrześcijanie wierzą, że jedynym arcykapłanem żydowsko-chrześcijańskim jest Jezus Chrystus, który przez złożenie doskonałej ofiary z samego siebie zniósł urząd arcykapłana żydowskiego. W dzisiejszym Izraelu funkcję zwierzchnika religijnego pełni naczelny rabin Izraela, który może lecz nie musi pochodzić z kapłańskiego rodu Aarona.
Następstwo i chronologia arcykapłanów
Wykazy arcykapłanów izraelskich znajdują się w Biblii, a także w dziełach Józefa Flawiusza, historyka żydowskiego żyjącego w I w. n.e. Wykazy te są w niektórych partiach ze sobą niezgodne. Dotyczy to w szczególności okresu między poświęceniem Świątyni Jerozolimskiej (959 p.n.e.), a jej zburzeniem przez Babilończyków (586 p.n.e.). Stąd też lista arcykapłanów dla tej epoki jest hipotetyczna. Daty dotyczące długości urzędowania poszczególnych arcykapłanów są znane lepiej dopiero od II w. p.n.e.. Ustanowienie Aarona arcykapłanem, które według tradycyjnej chronologii biblijnej datowane jest na 1444 r. p.n.e., według części badaczy krytycznych miało miejsce ok.1250 p.n.e.. Józef Flawiusz obliczył, że było 81 arcykapłanów.Lista arcykapłanów starożytnego Izraela
1. Aaron /brat Mojżesza/ (1444 p.n.e.-1406 p.n.e.)2. Eleazar /syn/ (1406 p.n.e.-ok.1350 p.n.e)
3. Pinchas /syn/ (ok. 1350-ok.1300 p.n.e.)
4. Abiszua /syn/ (ok.1300-ok.1245 p.n.e.)
5. Bukki /syn/ (ok. 1245 p.n.e.-ok. 1190 p.n.e.)
6. Uzzi /syn; usunięty?/ (ok.1190 p.n.e.-ok.1140 p.n.e.)
7. Heli /potomek Itamara brata Eleazara; abdykował; zm. ok.1100 p.n.e./ (ok. 1140 - ok. 1110 p.n.e.)
8. Pinchas /syn/ (ok. 1110 p.n.e. - ok. 1100 p.n.e.)
9. Achitub /syn/ (ok 1100 p.n.e. - ok. 1060 p.n.e)
10. Achimelek /inaczej Abimelek, Achiasz; syn/ (ok. 1060 p.n.e.-ok. 1013 p.n.e.)
11. Abiatar /syn; usunięty/ (ok.1013-970 p.n.e.)
12. Sadok /w 5. stopniu potomek Uzziego/ (970 p.n.e.-ok.960 p.n.e)
13. Achimaas /syn/ (ok.960 p.n.e.-ok.950 p.n.e.
14. Azariasz /syn lub brat/ (ok.950 p.n.e.-ok.930 p.n.e.)
15. Jochanan /syn/ (ok.930 p.n.e.-ok.910)
16. Azariasz /syn/ (ok.910 p.n.e.-ok.870 p.n.e.)
17. Amariasz /inaczej Amazjasz; syn/ (ok.870 p.n.e.-ok.848 p.n.e.)
18. Jojada /inaczej Barachiasz; potomek Sadoka; także regent Królestwa Judy/ (ok.848 p.n.e.-ok.800 p.n.e.)
19. Sudajasz /potomek Sadoka/ (ok.800 p.n.e.-ok.780 p.n.e.)
20. Juelos /syn/ (ok.780 p.n.e.-ok.760 p.n.e.)
21. Azariasz /potomek Sadoka/ (ok.760 p.n.e.-ok.740 p.n.e.)
22. Uriasz /wnuk Juelosa/ (ok.740 p.n.e.-ok.715 p.n.e.)
23. Azariasz /potomek Sadoka/ (ok.715 p.n.e.-ok.685 p.n.e.)
24. Odajasz /wnuk Uriasza/ (ok.685 p.n.e.-ok.660 p.n.e.)
25. Szallum /inaczej Meszullam; syn, potomek Amariasza/ (ok.660 p.n.e.-ok.640 p.n.e.)
26. Chilkiasz /syn/ (ok.640 p.n.e.-ok.610 p.n.e.)
27. Azariasz /syn/ (ok.610 p.n.e.-ok.600 p.n.e.)
28. Serajasz /syn/ (ok.600 p.n.e.-586 p.n.e.
29. Josadak /syn; arcykapłan tytularny w niewoli babilońskiej/ (586 p.n.e.-ok.540 p.n.e.)
30. Jozue /syn; arcykapłan tytularny, rzeczywisty od 536 p.n.e./ (ok.540 p.n.e.-ok.510)
31. Jojakim /syn/ (ok.510 p.n.e.-ok.460 p.n.e.)
31. Eliaszib /syn/ (ok.460 p.n.e.-ok.430 p.n.e.)
32. Jojada /syn/ (ok.430 p.n.e.-ok.410 p.n.e.)
33. Jochanan /syn/ (ok.410 p.n.e.-ok.370 p.n.e.)
34. Jaddua /syn; także namiestnik Judy, namiestnik Judei od 332 p.n.e./ (ok.370 p.n.e.-ok.330 p.n.e.)