Aleksander Siergiejewicz Puszkin,
Александр Сергеевич Пушкин (urodzony 6 czerwca 1799 w
Moskwie, zmarł 10 lutego 1837 w
Petersburgu) - poeta rosyjski, także dramaturg i prozaik, najwybitniejszy przedstawiciel
romantyzmu rosyjskiego, jeden z najważniejszych romantyków światowych.
Na jego rozwój miały wpływ postaci dwóch dziadków:
poety Wasilija Lwowicza Puszkina (1770-1830) i czarnoskórego
Abisyńczyka Ibrahima Hannibala, który trafił do
Rosji jako niewolnik, ale dzięki mądrości i odwadze stał się ulubieńcem
cara Piotra I i otrzymał szlachectwo.
Trzecią osobą która wywarła na niego wpływ była niania, dzięki której poznał kulturę i problemy chłopów pańszczyźnianych.
Początkowo kształcili go francuscy
guwernerzy. Od 1811 przebywał w ekskluzywnym Liceum w Carskim Siole (obecnie Carskie Sioło przemianowano na Puszkin) w pobliżu Petersburga. Jego debiutanckie utwory pisane w liceum to dydaktyczno-satyryczne listy poetyckie,
ody i
elegie utrzymane w stylu
klasycystycznym i preromantycznym.
Po ukończeniu liceum (1817) mieszkał w Petersburgu, gdzie przyłączył się do grupy
Arzamas, propagującej włączenie do poezji języka potocznego i nowych gatunków , a także do kółka literackiego
Zielona lampa związanego z
dekabrystami .
Oburzony despotycznymi rządami
Aleksandra I i później
Mikołaja I pisze wiersze będące krytyką carskiej tyranii i absolutyzmu takie jak: oda
Wolność (nap. 1817, wyd. 1856.
Вольность) , wyszydzające Aleksandra I
Bajki Noël (1818),wiersz
Do Czaadajewa (1818,
К Чаадаеву), i prochłopską elegię
Wieś (1819,
Деревня). Utwory te krążyły początkowo tylko w odpisach i zostały wydane dopiero w latach pięćdziesiątych XIX wieku. Antycarska działalność literacka spowodowała zsyłkę poety na południe Rosji.
wyjazdem z Petersburga Puszkin zdążył jeszcze ogłosić w (1820) swój pierwszy poemat
Rusłan i Ludmiła (1820,
Руслан и Людмила), który zwrócił powszechną uwagę. Był to początek fascynacji bajronizmem, wprowadzonym przez Puszkina do literatury rosyjskiej. Kolejne utwory powstające na zsyłce (
Jeniec kaukaski(1822),
Fontanna Bachczyseraju (1824,
Бахчисарайский фонтан),
Cyganie (1824,
Цыганы) utrzymane są w tym stylu.
Na zesłaniu Puszkin przebywał najpierw w
Kiszyniowie, potem w
Odessie, na
Kaukazie i na
Krymie. W tym czasie rozpoczął pracę nad poematem
Eugeniusz Oniegin (
Евгений Онегин), pisząc w latach 1823-1824 trzy pierwsze rozdziały. Napisał tam też słynne liryki takie jak:
Sztylet (nap. 1821, wyd. 1856) i
Więzień (nap. 1822, wyd. 1832).
Jesienią 1824 kara została złagodzona, zsyłka na południe Rosji zamieniona została na odosobnienie w majątku jego matki (będącym jednocześnie domem rodzinnym poety) we wsi Michajłowskoje koło
Pskowa.
Tu powstała tragedia romantyczna
Borys Godunow, będący ilustracją walk o tron moskiewski na przełomie XVI/XVII wieku. Po stłumieniu powstania dekabrystów Puszkin został wezwany przez cara Mikołaja I do Moskwy, gdzie poznał
Adama Mickiewicza i przetłumaczył kilka jego wierszy m.in.
Trzech Budrysów. Puszkin ciężko przeżywał klęskę powstania dekabrystów, pod wpływem tych przeżyć powstały wiersze
W głębinie syberyjskich rud (1827) i
Arion (1827). W 1827 poeta, pod wpływem twórczości
Waltera Scotta, napisał swój pierwszy, niedokończony utwór prozatorski: powieść historyczną
Murzyn Piotra Wielkiego (nap. 1827, wyd. 1837), Piotrowi I poświęcony był też poemat historyczny
Połtawa (1829).
W 1831 mieszkając w Bołdino pod Moskwą ukończył swe najwybitniejsze dzieło, poemat dygresyjny
Eugeniusz Oniegin (wyd. fragmentarycznie w latach 1824-31, całość 1833). Dzieło pokazuje obraz życia rosyjskiej szlachty na wsi i w mieście w połowie XIX wieku. Tytułowy bohater, jak przystało na bohatera romantycznego, jest pełen pesymizmu, miotają nim wewnętrzne sprzeczności i z bólem uświadamia sobie bezsens życia.
Oprócz
Eugeniusza Onegina, napisał w tym czasie składające się z 5
nowel Opowieści świętej pamięci Iwana Piotrowicza Biełkina oraz cykl tak zwanych małych tragedii:
Skąpy rycerz,
Mozart i Salieri,
Gość kamienny i
Uczta podczas dżumy. Powstały też bajki dla dzieci, między innymi znana na całym świecie bajka
o złotej rybce,
Konik Garbusek,
Bajka o carze Sałtanie...,
Bajka o Popie i jego parobku Jełopie.
W lutym 1831 Puszkin ożenił się z Natalią Nikołajewną Gonczarową i przeprowadził się do Petersburga, wciąż pod specjalnym nadzorem policyjnym. Tam powstały wiersze
Oszczercom Rosji i
Rocznica Borodina, związane z
powstaniem listopadowym w Polsce i
rewolucją we Francji, Wiersze te wywołały liczne sprzeciwy, między innymi polemizował z ich wymową Adam Mickiewicz w swym wierszu
Do przyjaciół Moskali.
Wkrótce powstały kolejne powieści:
Dubrowski (1832-1833) oraz
Dama pikowa (1834), a także powieść historyczna o buncie J.I. Pugaczowa
Córka kapitana (1833-1836), będąca największym z prozatorskich utworów Puszkina.
W ostatnim okresie życia zwrócił się ku historii, powstała obszerna
Historia Pugaczowa (1834) i poemat historiozoficzny
Jeździec miedziany (nap. 1833, wyd. 1837), zainspirowany przez
Ustęp III części Dziadów Adama Mickiewicza.
W 1836 Puszkin uzyskał zgodę na wydawanie pisma
Sowriemiennik, ale niestety pismo wkrótce zbankrutowało.
Rok później w 1837, na skutek intrygi dworskiej zmuszony był, w obronie honoru żony, pojedynkować się z francuskim emigrantem G. d'Anthèsem. Ciężko ranny zmarł w dwa dni później, pogrzeb odbył się bez rozgłosu na cmentarzu przyklasztornym w
guberni Pskowskiej.
Puszkin był wybitnym reformatorem rosyjskiego języka literackiego.
Twórczość Puszkina była wielokrotnie tłumaczona na język polski, między innymi tłumaczyli: Adam Mickiewicz,
Julian Tuwim,
Jan Brzechwa, Mieczysław Jastrun, Adam Ważyk, Seweryn Pollak.
Oprócz miejscowości Puszkin, jego imię nosi muzeum sztuki w Moskwie będące drugą co do wielkości po
Ermitażu rosyjską kolekcją sztuki.