Albania (
Shqipëria, Republika Albanii -
Republika e Shqipërise) – państwo w południowo-wschodniej
Europie na
Bałkanach, nad
Morzem Adriatyckim. Graniczy z
Grecją (282 km),
Macedonią (151 km) i
Serbią i Czarnogórą (287 km). Łączna długość granic lądowych wynosi 720 km, ponadto państwo posiada 362 km wybrzeża morskiego.
Geografia
Gospodarka
Do końca lat osiemdziesiątych XX wieku centralnie planowana, obecnie w fazie transformacji.
Wydobycie: rudy
chromu,
miedzi,
żelaza i
niklu oraz
ropy naftowej,
gazu ziemnego,
węgla i
boksytów.
Elektrownie wodne.
Uprawa
zbóż, słoneczników,
tytoniu,
buraków cukrowych, drzew owocowych, oliwek i winorośli.
Hodowla bydła, kóz i owiec.
Transport drogowy i kolejowy.
Podział administracyjny
Albania dzieli się na 36 okręgów (
alb. rreth). Wyższą jednostką administracyjną są obwody, których jest 12. Stolica,
Tirana, ma specjalny status.
Od starożytności do II wojny światowej
W starożytności Albania wchodziła w skład prowincji rzymskiej Ilirii, mieszkali tu
Ilirowie, którzy wymieszali się później z
Trakami i
Słowianami. Po 395 roku przyłączona została do
cesarstwa bizantyjskiego. Na przełomie VI i VII wieku napłynęły tu plemiona słowiańskie, przez pewien czas tereny Albanii wchodziły w skład carstwa
Bułgarii.
Pierwsze państwo albańskie powstało w XII wieku, w XIV wieku zostało podbite przez
Serbów. Około 1435
Turcy zajęli Albanię, wyzwoliła się ona jednak po powstaniu zainicjowanym przez
Skanderbega. Pod koniec XV wieku Turcy znów zajęli kraj, podupadł on pod względem cywilizacyjnym. Feudałowie powoli i systematycznie przechodzili na
islam, zachowując swe majątki i uprawnienia. Często piastowali wysokie funkcje w państwie tureckim (np.
Ali Pasza).
W XIX wieku wzmogły się ruchy niepodległościowe, Albańczycy przyłączyli się do antytureckich powstań serbskich i wojny z lat 1912-1913. W 1913 po konferencji londyńskiej Albania wybiła się z trudem na niepodległość - nie powiodły się plany rozdzielenia jej między
Serbię i
Grecję. Podczas
I wojny światowej była okupowana przez Serbów, Austriaków i Włochów, pragnących podziału jej terytorium. Konferencja z 1920 zatwierdziła niepodległość Albanii (ujął się za nią
Woodrow Wilson).
W 1928 konserwatywny premier
Ahmed Zogu koronował sie na króla, wiążąc kraj politycznie i militarnie, a nade wszystko gospodarczo z
Włochami Benito Mussoliniego. Włochy zajęły Albanię w kwietniu 1939, łamiąc swe zobowiązania międzynarodowe i obalając króla. Po 1941 do
protektoratu albańskiego przyłączone zostało
Kosowo. 1943-1944 okupacja hitlerowska. 28 listopada 1944 Albania ogłoszona została republiką ludową, władzę przejęła komunistyczna APP kierowana przez
Envera Hodżę. Nie powiodły się plany
Tito stworzenia Wielkiej Jugosławii (z Albanią i Bułgarią jako kolejnymi członami federacji) co spowodowało póżniejszą wrogość pomiędzy Tito i Hodżą.
Okres powojenny
Po wojnie członek
ONZ,
Układu Warszawskiego i
RWPG. Od śmierci
Stalina narastał konflikt między APP a
KPZR, który przybrał na sile po słynnym referacie
Chruszczowa w 1956 Zbliżenie
ZSRR do
Jugosławii wywołało krytykę Albanii i stosunki znacznie oziębiły się ze wszystkimi państwami
Europy Wschodniej. Albania dryfowała ku współpracy z
Chinami, zaś ZSRR wywierał na nią szantaż gospodarczy. Dlatego na moskiewskiej konferencji partii komunistycznych i socjalistycznych doszło do ostrej konfrontacji z KPZR i jej sojusznikami, co skutkowało tym, że ZSRR przestał udzielać wsparcia gospodarczego. W odwecie w ciągu kilkudziesięciu godzin ZSRR musiał ewakuować się z bazy morskiej w porcie
Vlora, a Albania przejęła kilka radzieckich łodzi podwodnych oraz sprzęt i amunicję.
W 1962 przestała uczestniczyć w pracach
RWPG, co odbiło się niekorzystnie na bilansie handlowym i pozycji gospodarczej kraju. W 1968 Albania skrytykowała interwencję UW w
Czechosłowacji i wystąpiła z Układu Warszawskiego. Od tej pory ZSRR nazywany był mocarstwem socjalimperialistycznym. Swą politykę zagraniczną opierała na sojuszu z
Chińską Republiką Ludową, była jedynym krajem który nie podpisał Aktu Końcowego
KBWE z
Helsinek. Rządzona twardą ręką przez komunistę
Envera Hodżę, ogłosiła się pierwszym na świecie państwem
ateistycznym. W Albanii schronienie znalazł m.in. Polak
Kazimierz Mijal, który udzielał tam audycji na falach "Radia Tirana".
Pod koniec lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku Albania po śmierci
Mao Zedonga i krótkim okresie władzy Hua Guo Fenga skłóciła się z Chinami
Deng Xiaopinga, co sprawiło, iż pogrążyła się w zupełnej izolacji międzynarodowej. Nastąpiły walki frakcji we władzach czego efektem była (być może samobójcza) śmierć premiera Mehmeta Shehu oskarżonego przez Hodżę o szpiegostwo na rzecz supermocarstw. Nowym premierem został Adil Carcani. Śmierć Hodży oznaczała powolny rozkład struktur władzy.
Po 1990 u władzy pozostali tam komuniści przemianowani na socjaldemokratów. W wyniku krachu ekonomicznego z 1996 do władzy doszła opozycja, która nie wypełniwszy swoich obietnic wyborczych musiała oddać władzę postkomunistom w 2000. Obecnie Albania jest kandydatem do
NATO i
Unii Europejskiej, mimo deklaracji rządowych do spełnienia standardów tych organizacji jest jej jednak bardzo daleko.
Ludność
Kraj jednolity etnicznie, 98% Albańczyków, pozostali to gł. Grecy i Macedończycy;
- Emigracja: 1,2 mln w Kosowie
- język: albański, grecki
- wyznania: 65% muzułmanie sunniccy, 20% prawosławni, 13% katolicy;
- średnia gęstość zaludnienia 108 osób/km²
- przyrost naturalny: 19,6‰
- śmiertelność niemowląt: 22,31
- średnia długość życia: 77,06 lat
- ilość osób przypadających na 1 lekarza: 552
- ilość osób przypadających na łóżko szpitalne: 333
- średnia dł. życia: mężczyźni – 70 lat, kobiety – 75 lat
- stopień analfabetyzmu: 7%
- roczny dochód na osobę: 1250 USD
- osób żyjących poniżej poziomu ubóstwa: 30%
- na 1000 osób: 308 telefonów; 5 użytkowników Internetu.